દેશના ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં ડોકટરોની અછત ઝડપથી વધી રહી છે. સ્થિતિ એ છે કે તબીબોની ૮૨ ટકા, સર્જનની ૮૩ ટકા અને બાળરોગ નિષ્ણાતની ૮૦ ટકાથી વધુ જગ્યાઓ લાંબા સમયથી ખાલી પડી છે. આ પાંચ હજારથી વધુ સામુદાયિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં એક હજારથી ઓછા ફિઝિશિયન ડોકટરો છે જેઓ દવાઓ લખે છે, પરંતુ અહીં ફાર્માસિસ્ટની સંખ્યા સાત હજારથી વધુ છે.
ગ્રામીણ ભારતની આ પરિસ્થતિ સોમવારે જાહેર કરવામાં આવેલી કેન્દ્ર સરકારની હેલ્થ મેનેજમેન્ટ ઇન્ફોર્મેશન સિસ્ટમના રિપોર્ટમાં સામે આવી છે, જે મુજબ છેલ્લા ૧૮ વર્ષમાં ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં નિષ્ણાત ડોકટરોની અછત ત્રણ ગણીથી વધુ વધી છે. અહેવાલ મુજબ, દેશના ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં કુલ ૫,૪૯૧ સામુદાયિક આરોગ્ય કેન્દ્રો છે, જેમાંથી માત્ર ૯૧૩ કેન્દ્રોમાં સર્જન છે, ૧,૪૪૨માં ગાયનેકોલોજિસ્ટ છે, ૯૯૨ ફિઝિશિયન છે અને ૧,૦૬૬ બાળરોગ નિષ્ણાતો છે, યારે સરકાર માને છે કે કુલ ૨૧,૯૬૪ નિષ્ણાતોની જર છે. આમ છતાં, રાયોએ અત્યાર સુધીમાં ૨૧,૯૬૪ માંથી માત્ર ૧૩,૨૩૨ પોસ્ટ પર ડોકટરોની ભરતી કરવાની મંજૂરી આપી છે અને તેમાંથી માત્ર ૪,૪૧૩ ડોકટરો હાલમાં દર્દીઓની સેવા કરી રહ્યા છે. એકંદરે, આ કેન્દ્રોમાં ૧૭ હજારથી વધુ નિષ્ણાત તબીબોની અછત છે. આમાં સર્જન, પ્રસૂતિશાક્ર, બાળરોગ અને ચિકિત્સકોનો સમાવેશ થાય છે.
આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં નિષ્ણાત તબીબોનો અભાવ માતા અને બાળક બંને માટે જોખમી બની શકે છે. દિલ્હી એઈમ્સના વરિ ડો. પ્રજ્ઞા કહે છે કે ગર્ભવતી મહિલા માટે આબ્સ્ટેટિ્રશિયનનું માર્ગદર્શન જરી છે. રિપોર્ટ દર્શાવે છે કે ૫,૪૯૧ કેન્દ્રોમાંથી માત્ર ૧,૪૪૨માં જ ગાયનેકોલોજિસ્ટ છે.
રિપોર્ટ અનુસાર દેશના ૭૫૭ જિલ્લાઓમાં લગભગ ૬.૬૪ લાખ ગામડાઓ છે. અહીં ૧.૬૫ લાખ પેટા આરોગ્ય કેન્દ્રો, ૨૫,૩૫૪ પીએચસી અને ૫,૪૯૧ સીએચસી છે. વર્ષ ૨૦૦૫ ની સરખામણીમાં ૨૦ હજારથી વધુ નવા પેટા આરોગ્ય કેન્દ્રો અને પીએચસી અને સીએચસીમાં લગભગ બે હજારનો વધારો થયો છે, પરંતુ ગંભીર હકીકત એ છે કે નવ હજારથી વધુ પીએચસી ડોકટરો વિના ચાલી રહ્યા છે. કુલ ૪૧,૯૩૧ પોસ્ટસ પર ૩૨,૯૦૧ ડોકટરો અથવા તબીબી અધિકારીઓની પોસ્ટ છે. તેવી જ રીતે, સીએચસી અને પીએચસીમાં આઠ હજારથી વધુ લેબ ટેકનિશિયન, સાત હજાર ફાર્માસિસ્ટ, ૧,૭૧૯ રેડિયોગ્રાફર અને ૨૨ હજારથી વધુ નસિગ સ્ટાફની જગ્યાઓ ખાલી છે.
રિપોર્ટ અનુસાર, ૨૦૨૨ સુધીમાં સામુદાયિક સ્વાસ્થ્ય કેન્દ્રોમાં કામ કરતા નિષ્ણાત ડોકટરોની સંખ્યા ૪,૪૮૫ હશે, જે ૨૦૨૩માં ઘટીને ૪,૪૧૩ થઈ જશે, યારે આ જ સમયગાળા દરમિયાન, પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રો સ્તરે ડોકટરોની સંખ્યા ૩૦,૬૪૦ થી વધીને ૩૨,૯૦૧ થયો છે. આ આંકડા દર્શાવે છે કે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં નિષ્ણાત તબીબોની અછતનો ગ્રાફ દર વર્ષે વધી રહ્યો છે. કેન્દ્રીય આરોગ્ય સચિવ ડો. અપૂર્વ ચંદ્રાએ જણાવ્યું હતું કે ૧૯૯૨થી સરકાર દર વર્ષે ગ્રામીણ સ્વાસ્થ્યને લગતા આ આંકડાકીય અહેવાલ બહાર પાડી રહી છે. આ આંકડા દર્શાવે છે કે દેશમાં સ્વાસ્થ્ય સેવાઓના વિસ્તરણ માટે હજુ ઘણા પ્રયાસો કરવાના બાકી છે