જુલાઈના મધ્યમાં ઓસ્ટ્રેલિયાના પશ્ચિમ કિનારે એક રહસ્યમય ગુંબજવાળી વસ્તુ મળી આવી હતી. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું હતું કે આ પદાર્થ ભારત સાથે સંબંધિત છે. પરંતુ ભારતીય સ્પેસ એજન્સીએ તેને ફગાવી દીધી હતી. હવે ભારતે પુષ્ટિ કરી છે કે આ પદાર્થ તેના રોકેટ પીએસએલવીનો એક ભાગ છે.

ચંદ્રયાન-3 ના સફળ પ્રક્ષેપણના થોડા દિવસો પછી પશ્ચિમ ઓસ્ટ્રેલિયાના દરિયાકાંઠે એક રહસ્યમય વસ્તુ મળી આવી હતી. આ મોટા બ્રોન્ઝ ડોમ ઓબ્જેક્ટ વિશે એવું કહેવામાં આવી રહ્યું હતું કે તે ભારતીય સ્પેસ એજન્સીના મિશન ચંદ્રયાન-3 સાથે સંકળાયેલ હોઈ શકે છે. જોકે ભારતીય સ્પેસ એજન્સીએ તેને સદંતર ફગાવી દીધી હતી.

હવે ભારતીય અવકાશ એજન્સીએ પુષ્ટિ કરી છે કે પશ્ચિમ ઓસ્ટ્રેલિયન કિનારે તાજેતરમાં મળેલી વસ્તુ તેના રોકેટ પીએસએલવીનો ભાગ છે. પીએસએલવી ઈસરોનું સૌથી ભરોસાપાત્ર રોકેટ છે. તેની મદદથી ISRO એ 58 પ્રક્ષેપણ મિશન હાથ ધર્યા છે. કાંસ્ય રંગની ગુંબજવાળી વસ્તુ ગ્રીન હેડ બીચ પર મળી આવી હતી. જે પશ્ચિમ ઓસ્ટ્રેલિયન શહેર પર્થથી લગભગ 250 કિમી (155 માઇલ) ઉત્તરમાં છે. જ્યારથી આ રહસ્યમય વસ્તુની શોધ થઈ છે ત્યારથી તે સામાન્ય લોકોની સાથે સાથે વૈજ્ઞાનિકોમાં પણ ચર્ચાનો વિષય બની ગઈ છે.

બ્રિટિશ પ્રસારણકર્તા બીબીસી સાથે વાત કરતાં ભારતીય અવકાશ એજન્સીના પ્રવક્તા સુધીર કુમારે પુષ્ટિ કરી છે કે આ કાટમાળ તેના પોલર સેટેલાઇટ લોન્ચ વ્હીકલ (પીએસએલવી)માંથી એક છે. તેણે આગળ કહ્યું કે હવે તે ઓસ્ટ્રેલિયા પર નિર્ભર છે કે તે તે વસ્તુનું શું કરશે.ભારતીય અવકાશ એજન્સીનું આ નિવેદન એવા સમયે આવ્યું છે જ્યારે ઓસ્ટ્રેલિયન સ્પેસ એજન્સી (એએસએ) એ કહ્યું હતું કે કિનારા પર મળેલી વસ્તુ પીએસએલવીનો ત્રીજો તબક્કો હોવાની સંભાવના છે જેનો ઉપયોગ ભારતીય અવકાશ એજન્સી તેના પ્રક્ષેપણ માટે અને ઉપગ્રહો ભ્રમણકક્ષામાં માટે કરે છે

We have concluded the object located on a beach near Jurien Bay in Western Australia is most likely debris from an expended third-stage of a Polar Satellite Launch Vehicle (PSLV).

The PSLV is a medium-lift launch vehicle operated by @isro.

[More in comments] pic.twitter.com/ivF9Je1Qqy

— Australian Space Agency (@AusSpaceAgency) July 31, 2023

અવકાશ એજન્સીઓ ઘણીવાર પ્રક્ષેપણોમાંથી કાટમાળને લોકો અને સંપત્તિને નુકસાન ન પહોંચાડવા માટે મહાસાગરોમાં ફેંકી દે છે. અવકાશ પુરાતત્વવિદ્ અને ઓસ્ટ્રેલિયાની ફ્લિન્ડર્સ યુનિવર્સિટીના સહયોગી પ્રોફેસર ડૉ. એલિસ ગોર્મન કહે છે કે પ્રક્ષેપણમાં ઉપયોગમાં લેવાતા ઘટકો પર ઘણી વખત સીરીયલ નંબરો હોય છે. કેટલીકવાર કાટમાળને પણ ઘટકના દેખાવના આધારે ઓળખવામાં આવે છે. ઓસ્ટ્રેલિયામાં અવકાશનો કાટમાળ મળ્યો હોય તેવી આ પહેલી ઘટના નથી. ગયા વર્ષે એલોન મસ્કના સ્પેસ એક્સ મિશનનો એક ભાગ પણ ન્યુ સાઉથ વેલ્સ સ્ટેટના એક વાડોમાંથી મળી આવ્યો હતો.

ઓસ્ટ્રેલિયન સ્પેસ એજન્સીએ કહ્યું કે અમે ભારતની સ્પેસ એજન્સી સાથે કામ કરી રહ્યા છીએ કે આ પદાર્થને લઈને શું પગલાં લઈ શકાય. અમે સંયુક્ત રાષ્ટ્રની અવકાશ સંધિઓ હેઠળ અમારી જવાબદારીઓ પર પણ વિચાર કરી રહ્યા છીએ. સંયુક્ત રાષ્ટ્રની બાહ્ય અવકાશ બાબતો અનુસાર જો કોઈ દેશને અન્ય દેશની અવકાશ વસ્તુ મળે છે તો તેને મૂળ દેશને પરત કરવાની રહેશે. એટલે કે સંયુક્ત રાષ્ટ્રની અવકાશ સંધિઓ હેઠળ ઓસ્ટ્રેલિયાએ આ વસ્તુ ભારતને પરત કરવી પડશે. આ કરાર 1968માં થયો હતો.

શું ઓસ્ટ્રેલિયા ભારતને પાછું આપશે?

પ્રોફેસર ડૉ. એલિસ ગોર્મન પણ કહે છે કે મિશન એનાલિસિસ જેવા ઘણા કારણો છે જેના કારણે કોઈપણ દેશ કાટમાળ પાછો લેવા માંગે છે. જો કે તેમણે આ આઇટમના પરિપ્રેક્ષ્યમાં કહ્યું હતું કે આ આઇટમ પાછી ખેંચવાથી ભારતને કોઈ ફાયદો થશે નહીં. પશ્ચિમ ઓસ્ટ્રેલિયા રાજ્યએ પણ તેને ઓસ્ટ્રેલિયામાં રાખવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી છે. સ્થાનિક મીડિયા સાથે વાત કરતા, પશ્ચિમ ઓસ્ટ્રેલિયાના પ્રીમિયર રોજર કૂકે સંકેત આપ્યો કે નાસાના સ્કાયલેબ સ્ટેશનના કાટમાળ સાથે રાજ્યના સંગ્રહાલયમાં પદાર્થ સંગ્રહિત કરી શકાય છે. નાસાના સ્કાયલેબ સ્ટેશનનો ભંગાર 1979માં મળી આવ્યો હતો. ઓસ્ટ્રેલિયન બ્રોડકાસ્ટિંગ કોર્પોરેશન (ABC) અનુસાર સ્થાનિક લોકો કહે છે કે તેઓ તેને સ્થાનિક પ્રવાસી આકર્ષણમાં ફેરવવા માંગે છે.