વારાણસી કોર્ટે ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ ASIને જ્ઞાનવાપીમાં પ્રાચીન શિવ મંદિરના દાવાની તપાસ કરવા માટે વૈજ્ઞાનિક સર્વેક્ષણ કરવાનો આદેશ આપ્યો છે. આ આદેશ પાછળનું મોટું કારણ મધ્ય પ્રદેશના ખંડવામાં આવેલું મહાદેવગઢ મંદિર છે. જ્ઞાનવાપી કેસમાં અરજદારોના વકીલ વિષ્ણુશંકર જૈન ત્રણ મહિના પહેલા ખંડવાના આ મંદિરમાં આવ્યા હતા અને જ્ઞાનવાપી વિવાદના સંદર્ભમાં કોર્ટની કાર્યવાહીના તમામ દસ્તાવેજો પણ લીધા હતા. તેમનું માનવું હતું કે જ્યારે ASI ખંડવામાં વિવાદિત સ્થળ પર મંદિરના અસ્તિત્વની પુષ્ટિ કરી શકે છે તો જ્ઞાનવાપીમાં કેમ નહીં? તેણે આ વિશે ટ્વિટ પણ કર્યું, જેના સમર્થનમાં વ્યાપક પ્રતિસાદ મળ્યો.

વાસ્તવમાં, ખંડવામાં બારમી સદીનું ખૂબ જ પ્રાચીન ભવ્ય શિવ મંદિર હોવું જોઈએ, જે સમય જતાં જર્જરિત અને ધ્વસ્ત થઈ ગયું. પરંતુ તેના અવશેષો રાખવામાં આવ્યા હતા. બારમી સદીમાં બનેલું મંદિર સમય જતાં તેનું અસ્તિત્વ ગુમાવી ચૂક્યું હતું. કેટલાક લોકોએ ખુલ્લા આકાશ નીચે ખડકમાં કોતરેલા શિવલિંગ પાસે ભેંસોનું તબેલ બનાવ્યું હતું. જ્યારે આ શિવલિંગની જાળવણીનો મામલો સામે આવ્યો ત્યારે સ્થાનિક મુસ્લિમ નેતા મોહમ્મદ લિયાકત પવારે હાઈકોર્ટમાં અરજી કરી હતી. અરજીકર્તા લિયાકત પવારે કહ્યું કે મંદિરના નામે અતિક્રમણ કરવામાં આવી રહ્યું છે. જ્યારે મામલો કોર્ટમાં પહોંચ્યો ત્યારે જિલ્લા વહીવટીતંત્ર પાસેથી જવાબ માંગવામાં આવ્યો હતો.

જિલ્લા વહીવટીતંત્રે તેના પ્રાચીન મંદિરનો સર્વે પુરાતત્વ વિભાગ દ્વારા કરાવ્યો હતો. ડૉ. જી.પી. પાંડે, ટેકનિકલ આસિસ્ટન્ટ, નાયબ પુરાતત્ત્વ નિયામક, ઈન્દોરની કચેરીએ તપાસ બાદ 13 ફેબ્રુઆરી, 2015ના રોજ કલેક્ટર કચેરીને અહેવાલ સુપરત કર્યો હતો. તેમના જણાવ્યા અનુસાર, શહેરના ઇટવારા બજારમાં સ્થિત કુંડલેશ્વર મહાદેવનું પ્રાચીન શિવલિંગ 12મી સદીનું હોવાનું જણાવવામાં આવ્યું હતું.

પુરાતત્વ વિભાગે પોતાના રિપોર્ટમાં લખ્યું છે કે ધાર્મિક ઉપરાંત પુરાતત્વની દૃષ્ટિએ પણ પ્રાચીન મંદિરનું ઘણું મહત્વ છે. 12મી અને 13મી સદીમાં બનેલા પ્રાચીન અવશેષોમાં મંદિરના ગર્ભગૃહમાં રેતીના પત્થરના જળાશય સાથેનું શિવલિંગ છે. પ્રાચીન મંદિરનો એકમાત્ર સ્તંભ હજુ પણ અવશેષના રૂપમાં છે, જ્યારે શિવલિંગનો કેટલોક હિસ્સો ક્ષીણ થઈ ગયો છે. આ મંદિર શિવલિંગ પાસે પ્રાચીન ખડકો કાપીને બનાવવામાં આવ્યું છે.

શિવલિંગની પાસે એક પ્રાચીન ખંડિત નંદીની પ્રતિમા છે. નંદીના ગળામાં મણકાની માળા, પીઠ અને નિતંબ પર ઘંટની માળા, જે આપણને પરમકલની કળાની યાદ અપાવે છે.

પુરાતત્વ વિભાગના રિપોર્ટને જોઈને કોર્ટ સહમત થઈ ગઈ કે અહીં એક પ્રાચીન મંદિર હતું. જિલ્લા પ્રશાસને લખ્યું હતું કે આ જમીન શહેરને પાણી સપ્લાય કરતી કંપની દ્વારા બાંધવામાં આવેલી બાઉન્ડ્રી વોલની અંદર પશ્ચિમ દિશામાં આવેલી છે. આ બાઉન્ડ્રી વોલની અંદર એક શિવલિંગ અને નંદી છે, જ્યાં હિન્દુઓ પૂજા કરે છે. શિવલિંગને અસ્થાયી રૂપે ટીન અને બેટથી નિશ્ચિત કરવામાં આવ્યું છે અને આ બાઉન્ડ્રી વોલમાં કોઈ કાયમી અતિક્રમણ નથી. ત્યારબાદ વિવાદનો અંત આવ્યો હતો. આ પછી આ મંદિરે ભવ્ય આકાર લીધો અને હવે અહીં નિયમિત પૂજા પાઠ થાય છે.

મહાદેવગઢના સંરક્ષક અશોક પાલીવાલના જણાવ્યા અનુસાર, જ્ઞાનવાપી મસ્જિદ વિવાદિત છે. આવો જ કિસ્સો ખંડવામાં પણ બન્યો હતો, અહીં બારમી સદીનું એક ખૂબ જ પ્રાચીન મંદિર છે. આ અંગે મુસ્લિમ પક્ષ દ્વારા પણ અરજી કરવામાં આવી હતી કે અહીં કોઈ મંદિર નથી. તો AS I દ્વારા અહીં પણ કાર્બન ડેટિંગ દ્વારા સર્વે કરવામાં આવ્યો હતો. જેના કારણે તમામ હકીકત બહાર આવી હતી. આ જાણીને, જ્ઞાનવાપી કેસના વકીલ વિષ્ણુશંકર પ્રભાવિત થયા, તેથી તેમણે અહીં આવીને અહીં રિપોર્ટ માંગ્યો. આ રિપોર્ટ લઈને તેઓ વારાણસી ગયા હતા, હવે કોર્ટનો નિર્ણય આવી ગયો છે. સર્વે કરાવવા માટે. અમને પૂરો વિશ્વાસ છે કે અમારું ભોલેનાથ મંદિર ત્યાં પણ આવશે.

સુપ્રીમ કોર્ટના એડવોકેટ વિષ્ણુશંકર જૈનને આ મહાદેવગઢ મંદિર સંબંધિત વિવાદ અને તેના નિરાકરણની જાણ થઈ, તેથી તેઓ એપ્રિલ 2023માં તેને જોવા આવ્યા અને આવીને સમગ્ર મામલો સમજ્યો. વારાણસીની જ્ઞાનવાપી મસ્જિદમાં શિવ મંદિર હોવાના મામલે વિષ્ણુશંકર જૈન પણ અરજદારોના વકીલ છે.

વાસ્તવમાં, અગાઉ આર્કિયોલોજિકલ સર્વે ઓફ ઈન્ડિયાને સર્વે કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી ન હતી કારણ કે જ્ઞાનવાપીમાં તોડી પાડવાથી મસ્જિદને નુકસાન થઈ શકે છે. પરંતુ આવા જ એક કેસમાં ખંડવાના મહાદેવગઢના કિસ્સાનો દાખલો રજુ કરવામાં આવ્યો તો અહીં સાયન્ટિફિક સર્વે માટે શરતી પરવાનગી આપવામાં આવી હતી, વજુ સ્થળને બાદ કરતાં સમગ્ર કેમ્પસનો સાયન્ટિફિક સર્વે તેને નુકસાન પહોંચાડ્યા વિના થવો જોઈએ.