વિશ્વ બેંકના નવા અહેવાલ મુજબ વર્તમાન દરે યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના જીડીપીના એક ચતુર્થાંશ સુધી પહોંચવામાં ભારતને 75 વર્ષ લાગશે. ’વર્લ્ડ ડેવલપમેન્ટ રિપોર્ટ 2024’ શીર્ષક હેઠળનો અહેવાલ 2047 સુધીમાં દેશને વિકસિત અર્થતંત્રમાં રૂપાંતરિત કરવાની અથવા એક પેઢીમાં ઉચ્ચ આવકનો દરજ્જો પ્રાપ્ત કરવાની વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની આકાંક્ષા સામેના પડકારને દશર્વિે છે. તે એ પણ જણાવે છે કે ભારત, ચીન, બ્રાઝિલ અને દક્ષિણ આફ્રિકા સહિત 100 થી વધુ દેશો ઉચ્ચ આવકનો દરજ્જો હાંસલ કરવા માટે નોંધપાત્ર પડકારોનો સામનો કરી રહ્યા છે.

નીતિ આયોગે ગયા અઠવાડિયે એક વિઝન પેપરમાં ’વિકસિત ભારત’ માટેના તેના વિઝનનો સારાંશ આપતા જણાવ્યું હતું કે ભારતે મધ્યમ આવકના જાળમાંથી બહાર નીકળીને વાર્ષિક 18,000 ડોલરની માથાદીઠ આવક અને 2047 સુધીમાં 30 ટ્રિલિયન ડોલરની અર્થવ્યવસ્થા હાંસલ કરવાની જરૂર છે. આ કદના વિકસિત રાષ્ટ્રમાં 20-30 વર્ષ સુધી 7-10 ટકાની સતત ગતિએ વૃદ્ધિ કરવાની જરૂર છે. સરકારી થિંક ટેન્કે મુખ્ય પ્રધાનો અને લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરની હાજરીમાં યોજાયેલી તેની 9મી ગવર્નિંગ કાઉન્સિલની બેઠક પછી જણાવ્યું હતું કે, આજના 3.36 ટ્રિલિયન ડોલરથી જીડીપી 9 ગણો અને માથાદીઠ આવક આજના 2,392 ડોલર થી 8 ગણી વધારવાની જરૂર છે.
વિશ્વ બેંકના મતે ભારત સહિત મધ્યમ આવક ધરાવતા દેશોમાં આર્થિક વિકાસ ઝડપી નથી. આવકમાં વધારો થતાં તે ધીમો પડી રહ્યો છે અને દર દાયકામાં આ વલણ વધુ સ્પષ્ટ થઈ રહ્યું છે, એમ અહેવાલમાં જણાવાયું છે. તે કહે છે કે, ઉચ્ચ આવક ધરાવતા દેશોની સરખામણીમાં મધ્યમ આવક ધરાવતા દેશોમાં આર્થિક વૃદ્ધિના અવલોકન દર એક પેઢી અથવા તો બે કે ત્રણ પેઢીઓમાં હોવા જોઈએ તેટલા ઊંચા નથી.

વિશ્વ બેંકના મુખ્ય અર્થશાસ્ત્રી ઈન્દરમીત ગીલે જણાવ્યું હતું કે ઘણા મધ્યમ આવક ધરાવતા દેશો છેલ્લી સદીથી જૂની વ્યૂહરચના પર આધાર રાખે છે, જે મુખ્યત્વે રોકાણ વધારવા માટે રચાયેલ નીતિઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. જો તેઓ જૂની વ્યૂહરચના પર વળગી રહેશે, તો મોટાભાગના વિકાસશીલ દેશો આ સદીના મધ્ય સુધીમાં વ્યાજબી રીતે સમૃદ્ધ સમાજ બનવાની રેસમાં પાછળ રહી જશે. અહેવાલમાં વિશ્વ બેંકના લાંબા ગાળાના વિકાસ મોડલના અંદાજોનો ઉપયોગ કરીને સૂચવવામાં આવ્યું છે કે જો આર્થિક વિકાસના મુખ્ય ડ્રાઇવરો જેમ કે માનવ મૂડીમાં રોકાણ, કુલ પરિબળ ઉત્પાદકતા, શ્રમ દળની ભાગીદારી અને જાહેર અને ખાનગી રોકાણમાં આર્થિક ઉત્પાદનની ફાળવણી જો તાજેતરના અને ઐતિહાસિક વલણો ચાલુ રહે છે, મોટાભાગના મધ્યમ આવક ધરાવતા દેશો 2024 અને 2100 વચ્ચે નોંધપાત્ર મંદીનો સામનો કરી શકે છે.
રિપોર્ટમાં ભારત, મેક્સિકો અને પેરુની કંપ્નીઓમાં સ્થિર ગતિશીલતા જાહેર કરવામાં આવી છે, જ્યાં 40 વર્ષ સુધી કંપ્નીનું અસ્તિત્વ સામાન્ય રીતે કદમાં બમણું થાય છે. તેનાથી વિપરીત, યુ.એસ.માં આટલા લાંબા સમય સુધી ટકી રહેલ કંપ્નીઓ સાત ગણી વૃદ્ધિ કરશે, જે મધ્યમ આવક ધરાવતા દેશોમાં નિમર્ણિના નબળા પરિબળોને પ્રકાશિત કરશે. વધુમાં, આ ગતિશીલતા સાથે સુસંગત, ભારત, મેક્સિકો અને પેરુમાં કંપનીઓ ઘણીવાર સૂક્ષ્મ સાહસો તરીકે રહે છે: લગભગ નવ-દસમા ભાગમાં પાંચ કરતાં ઓછા કર્મચારીઓ હોય છે, અને માત્ર એક નાના અંશમાં 10 કે તેથી વધુ કર્મચારીઓ હોય છે.

અહેવાલમાં ઉચ્ચ આવક પ્રાપ્ત કરવા માટે 3 આઇ વ્યૂહરચના રજૂ કરવામાં આવી છે, જે મધ્યમ આવકના તબક્કા દરમિયાન બે અલગ-અલગ બદલાવની જરૂરિયાત દશર્વિે છે. શરૂઆતમાં, દેશોએ 1 આઇ વ્યૂહરચના થી આગળ વધવું જોઈએ, જે ફક્ત રોકાણને વેગ આપવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, 2 આઇ વ્યૂહરચના તરફ કે જે રોકાણને વિદેશમાંથી લાવવા અને પ્રસારિત કરવાની તકનીકીઓ સાથે જોડે છે. એકવાર આ પૂર્ણ થઈ જાય, અહેવાલ આખરે સૂચવે છે કે દેશો આ બાદ 3 આઇ વ્યૂહરચના અપ્નાવે છે, જે નવીનતા પર ભાર મૂકે છે.

ઉચ્ચ-મધ્યમ આવક ધરાવતા દેશો કે જેમણે સફળતાપૂર્વક રોકાણનો અમલ કર્યો છે તેઓએ પછી નવીનતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ અને માત્ર વૈશ્વિક તકનીકી પ્રગતિને અપ્નાવવા ઉપરાંત, ટેક્નોલોજીની સીમાઓને આગળ વધારવી જોઈએ. આ માટે આર્થિક સ્વતંત્રતા, સામાજિક ગતિશીલતા અને રાજકીય સ્પધર્િ પર વધુ ધ્યાન આપીને સાહસો, કાર્ય અને ઉર્જાની પુન:રચના જરૂરી છે. ભારત સહિત મધ્યમ આવક ધરાવતા દેશોમાં આર્થિક વૃદ્ધિ ધીમી પડી રહી છે અને ઉચ્ચ આવક ધરાવતા દેશોને પહોંચવા માટે અપૂરતી છે. ભારત જેવા મધ્યમ આવક ધરાવતા દેશોની કંપ્નીઓ ઉચ્ચ આવક ધરાવતા દેશોની સરખામણીમાં મર્યિદિત વૃદ્ધિ દશર્વિે છે. વિશ્વ બેંકે મધ્યમ આવકની જાળ ટાળવા માટે 3 વ્યૂહરચના - રોકાણ, રોકાણ અને નવીનતા -ની ભલામણ કરી છે.