​​​​​​​પાકિસ્તાન, શ્રીલંકા અને બાંગ્લાદેશમાં તખ્તાપલટોનો ઘેરો ઇતિહાસ છે. આ ત્રણેય દેશો દક્ષિણ એશિયાના મહત્વના દેશો છે અને આ ત્રણેય દેશોમાં ઈતિહાસમાં અનેક વખત તખ્તાપલટ થઈ ચૂકી છે. આ દેશોમાં રાજકીય પક્ષો વચ્ચેના ઊંડા મતભેદો અને અવિશ્વાસ ઘણીવાર બળવા તરફ દોરી જાય છે. આ ત્રણેય દેશોમાં સેનાનું હંમેશા પ્રભુત્વ રહ્યું છે. હાલમાં બાંગ્લાદેશમાં તખ્તાપલટની આ તસવીર જોવા મળી રહી છે. વડા પ્રધાન શેખ હસીનાએ રાજીનામું આપવું પડ્યું અને ભારતમાં આશરો લેવો પડ્યો. હવે બાંગ્લાદેશ સેનાના હાથમાં છે.

સરકાર શા માટે ઝુકે છે?

પહેલા આપણે એવા કારણો વિશે વાત કરીએ કે જેના કારણે આ દેશોને સત્તાપલટોનો ભોગ બનવું પડે છે. સૌથી મોટું કારણ ગંભીર આર્થિક સંકટ છે. આર્થિક સંકટને કારણે લોકો સરકારની વિરુદ્ધ થઈ જાય છે અને સેના અથવા અન્ય જૂથો સત્તા પર કબજો કરવાનો પ્રયાસ કરે છે. આ દેશોમાં સત્તાપલટોનું કારણ ધાર્મિક અને વંશીય તણાવ પણ રહ્યા છે. ક્યારેક બહારના દેશો પણ આ દેશોના આંતરિક રાજકારણમાં હસ્તક્ષેપ કરે છે અને બળવાને પ્રોત્સાહન આપે છે.

વિકાસ પર બ્રેક લગાવવામાં આવે છે

સત્તાપલટોને કારણે આ દેશોનો વિકાસ હંમેશા પ્રભાવિત રહ્યો છે. બળવાથી રાજકીય અસ્થિરતા વધે છે અને દેશનો વિકાસ અટકે છે. બળવાથી અર્થતંત્ર પર નકારાત્મક અસર પડે છે અને વિદેશી રોકાણ ઘટે છે. સત્તાપલટો દરમિયાન માનવ અધિકારોનું ઉલ્લંઘન વારંવાર થાય છે. બળવાથી સમાજમાં વિભાજન વધે છે અને સામાજિક સમરસતા બગડે છે.

ત્રણેય દેશોમાં બળવો

પાકિસ્તાનમાં સૈન્ય બળવો સામાન્ય રહ્યો છે. અહીં સેનાએ ઘણી વખત સત્તા કબજે કરી છે. શ્રીલંકામાં બળવા પણ થયા છે, પરંતુ રાજકીય કટોકટી લશ્કરી બળવા કરતાં વધુ સામાન્ય છે. બાંગ્લાદેશમાં તખ્તાપલટની તાજેતરની ઘટનાઓ જોવા મળી રહી છે. બાંગ્લાદેશમાં સૈન્ય બળવો ઓછો થયો છે, પરંતુ રાજકીય અસ્થિરતા અને આર્થિક કટોકટીની સમસ્યાને કારણે પરિસ્થિતિ ઘણી વખત ખરાબ બની છે. આ વખતે પણ કંઈક આવું જ જોવા મળી રહ્યું છે.

બાંગ્લાદેશ બળવો

બાંગ્લાદેશમાં અનામતને લઈને લોકો રસ્તા પર ઉતરી આવ્યા છે. દેશમાં છેલ્લા એક મહિનાથી અનામતના મુદ્દે હોબાળો ચાલી રહ્યો છે. હવે સ્થિતિ એવી આવી છે કે દેશની જનતાએ તંત્રને પડકાર ફેંક્યો છે. લોકોના વિરોધ અને વધતી હિંસાને જોતા વડાપ્રધાન શેખ હસીનાએ પોતાના પદ પરથી રાજીનામું આપી દેશ છોડવો પડ્યો હતો. અત્યાર સુધીના અહેવાલો કહી રહ્યા છે કે પરિસ્થિતિને કાબૂમાં લેવા માટે સેનાએ જ હસીનાનું રાજીનામું માંગ્યું હતું. બાંગ્લાદેશ પહેલા પણ તખ્તાપલટો જોઈ ચૂક્યું છે.

1975નો બળવો

બાંગ્લાદેશના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ શેખ મુજીબુર રહેમાનની હત્યા અને તેમની સરકારને 15 ઓગસ્ટ 1975ના રોજ ઉથલાવી દેવામાં આવી હતી. સૈન્ય અધિકારીઓએ બળવો કરીને તેમને સત્તા પરથી દૂર કર્યા. ત્યારબાદ મેજર જનરલ ઝિયાઉર રહેમાને સત્તા સંભાળી અને બાંગ્લાદેશમાં લશ્કરી શાસનનું શાસન હતું.

1981નો પ્રયાસ

1981માં ઝિયાઉર રહેમાનની હત્યા કરવામાં આવી હતી. ત્યારબાદ કેટલાક સેના અધિકારીઓએ સત્તા પર કબજો કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. જો કે આ પ્રયાસ સફળ થયો ન હતો અને ચૂંટણી દ્વારા બાંગ્લાદેશમાં લોકશાહી પાછી આવી હતી. 1990માં  બાંગ્લાદેશમાં એક મોટા નાગરિક ચળવળને કારણે તે સમયના લશ્કરી શાસનનો અંત આવ્યો અને લોકશાહી સરકારની પુનરાગમન થઈ.

1958નો પ્રથમ બળવો

1958માં પાકિસ્તાનના રાષ્ટ્રપતિ ઈસ્કંદર મિર્ઝાએ જનરલ અયુબ ખાનને આર્મી ચીફ તરીકે નિયુક્ત કર્યા અને પછી બંધારણને સ્થગિત કરી દીધું. આ પછી અયુબ ખાને 1958માં બળવો કર્યો અને પાકિસ્તાનના રાષ્ટ્રપતિ બન્યા. તેમણે લશ્કરી શાસન લાદ્યું અને 1962 માં નવું બંધારણ રજૂ કર્યું.  જેણે રાષ્ટ્રપતિની સત્તામાં વધારો કર્યો.

1969 - બીજો બળવો

1969માં પાકિસ્તાનના જનરલ અયુબ ખાને સત્તા પરથી રાજીનામું આપ્યું અને જનરલ યાહ્યા ખાને સત્તા સંભાળી. યાહ્યા ખાને બીજું લશ્કરી શાસન લાદ્યું અને 1970માં સામાન્ય ચૂંટણીઓ યોજી. જે બાદ પૂર્વ પાકિસ્તાન (હાલ બાંગ્લાદેશ)એ પોતાને આઝાદ કરી લીધા.

1977 - ત્રીજો બળવો

1977માં, પાકિસ્તાનના જનરલ ઝિયા ઉલ હકે વડા પ્રધાન ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટોની સરકારને દૂર કરીને બળવો કર્યો હતો. ભુટ્ટોની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને બાદમાં મૃત્યુદંડ આપવામાં આવ્યો હતો. ઝિયા ઉલ હકે દેશમાં કડક ઇસ્લામિક કાયદો લાદ્યો અને 1988માં તેમના મૃત્યુ સુધી સત્તામાં રહ્યા.

1999 - ચોથો બળવો

1999માં, પાકિસ્તાનના જનરલ પરવેઝ મુશર્રફે વડા પ્રધાન નવાઝ શરીફની સરકારને દૂર કરીને બળવો કર્યો હતો. મુશર્રફે દેશમાં લશ્કરી શાસન લાદ્યું અને પોતાને રાષ્ટ્રપતિ જાહેર કર્યા. 2001માં તેણે આતંકવાદ સામેના યુદ્ધમાં અમેરિકાને સહયોગ આપ્યો હતો. 2008માં તેમણે રાજીનામું આપ્યું અને લોકશાહી સરકાર પરત આવી.

શ્રીલંકામાં પણ સરકારને હલાવવાના પ્રયાસો થયા

પાકિસ્તાન અને બાંગ્લાદેશની સરખામણીએ શ્રીલંકામાં બળવાની ઘટનાઓ ઘટી છે. 1962માં, સેનાએ શ્રીલંકામાં બળવાનો પ્રયાસ કર્યો. લશ્કરી અધિકારીઓ અને કેટલાક નાગરિક અધિકારીઓએ તત્કાલીન વડા પ્રધાન શ્રીમાવો બંદરનાઈકેની સરકારને હટાવવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. આ પ્રયાસ નિષ્ફળ ગયો અને ઘણા અધિકારીઓની ધરપકડ કરવામાં આવી.

2000ના દાયકામાં શ્રીલંકામાં રાજકીય કટોકટી શ્રીલંકામાં લશ્કરી બળવાની કોઈ મોટી ઘટના બની ન હતી. પરંતુ દેશે 1980 અને 1990ના દાયકા દરમિયાન મોટી રાજકીય અને સામાજિક અસ્થિરતા જોઈ. શ્રીલંકાના ગૃહ યુદ્ધ (1983-2009)એ દેશમાં અનેક રાજકીય કટોકટી ઊભી કરી. જેમાં તમિલ ટાઈગર્સ (LTTE) અને સરકારની આગેવાની હેઠળના બળવાખોરો વચ્ચે હિંસક સંઘર્ષનો સમાવેશ થાય છે.

2018ના બંધારણીય સુધારા વિવાદ

2018માં રાષ્ટ્રપતિ મૈત્રીપાલા સિરીસેનાએ અચાનક વડા પ્રધાન રાનિલ વિક્રમસિંઘેને બરતરફ કર્યા અને ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ મહિન્દા રાજપક્ષેને નવા વડા પ્રધાન તરીકે નિયુક્ત કર્યા. આ પગલાથી ભારે વિવાદ અને વિરોધ થયો. સુપ્રીમ કોર્ટે સિરીસેનાના નિર્ણયને ગેરબંધારણીય જાહેર કર્યો અને વિક્રમસિંઘેને ફરીથી વડાપ્રધાન તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા.