​​​​​​​દેશના વડાપ્રધાન, કેન્દ્રીય મંત્રીઓ અને રાજ્યના મુખ્યમંત્રીઓ પાસે બંધારણીય રીતે ઘણી સત્તા છે પરંતુ તેમની પાસે તમામ સત્તાઓ બંધારણ અને નિયમો હેઠળ જ છે. આ જ કારણ છે કે કોઈ પણ કેન્દ્રીય મંત્રી કે મુખ્યમંત્રી પરવાનગી વગર કોઈપણ કાર્યક્રમમાં ભાગ લેવા વિદેશ જઈ શકતા નથી. વિદેશ જવા માટે મુખ્યમંત્રીએ કયા વિભાગ પાસેથી પરવાનગી લેવી પડે છે?

વિદેશ પ્રવાસ

પેરિસ ઓલિમ્પિક 2024માં ભારતીય પુરુષ હોકી ટીમે બ્રિટન પર જીત મેળવીને સેમિફાઈનલમાં જગ્યા બનાવી લીધી છે. પરંતુ શું જાણો છો કે જ્યારે ટીમ ક્વાર્ટર ફાઈનલમાં પહોંચી ત્યારે પંજાબના મુખ્યમંત્રી ભગવંત સિંહ માન તેમને પ્રોત્સાહિત કરવા પેરિસ જઈ રહ્યા હતા. જો કે કેન્દ્ર સરકારે તેમના વિદેશ પ્રવાસને મંજૂરી આપી ન હતી. જેના કારણે તે ફ્રાન્સ જઈ શક્યા ન હતા.

જે વિદેશ પ્રવાસની પરવાનગી આપે છે

કેન્દ્રીય મંત્રીઓ અને મુખ્યમંત્રીઓએ વિદેશ પ્રવાસ કરતા પહેલા અલગ-અલગ વિભાગો પાસેથી મંજૂરી લેવી પડે છે. કેન્દ્ર અને રાજ્યના મંત્રીઓની મંજૂરી મેળવવાની પ્રક્રિયામાં તફાવત છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો કોઈપણ રાજ્યના મુખ્યમંત્રીને વ્યક્તિગત અથવા કામના હેતુ માટે વિદેશ પ્રવાસ કરવો હોય તો તેણે રાજકીય અને વિદેશી યોગદાન નિયમન કાયદા હેઠળ મંજૂરી મેળવવી જરૂરી છે. તે જ સમયે જો સંસદના સત્ર દરમિયાન કોઈ સાંસદ વ્યક્તિગત પ્રવાસ પર જાય છે તો વડાપ્રધાનની મંજૂરી પણ જરૂરી છે.

નિયમ શું છે?

કેબિનેટ સચિવાલય દ્વારા 2015માં મુખ્યમંત્રીઓ, કેન્દ્રીય મંત્રીઓ અને અન્ય સરકારી અધિકારીઓની વિદેશ યાત્રાઓ અંગે એક પરિપત્ર બહાર પાડવામાં આવ્યો હતો. જે મુજબ મુખ્યમંત્રીએ વિદેશ પ્રવાસે જતા પહેલા કેબિનેટ સચિવાલય અને વિદેશ મંત્રાલયને જાણ કરવાની રહેશે. આ ઉપરાંત  મુખ્યમંત્રીઓ અને રાજ્ય સરકારના મંત્રીઓના કિસ્સામાં અરજીની એક નકલ આર્થિક બાબતોના સચિવને પણ મોકલવી જોઈએ. આ સિવાય મુખ્યમંત્રી કે રાજ્યના કોઈપણ મંત્રીની વિદેશ યાત્રા અંગે વડાપ્રધાન કાર્યાલયને જાણ કરવી જરૂરી છે.

રાજકીય મંજૂરી કોણ આપે છે?

હવે સવાલ એ છે કે આ નેતાઓને રાજકીય મંજૂરી કોણ આપે છે. આ મંજૂરી વિદેશ મંત્રાલય દ્વારા આપવામાં આવે છે. આ માત્ર મુખ્યમંત્રી કે સાંસદો માટે જ નહીં પરંતુ વિદેશ પ્રવાસ કરતા કોઈપણ સરકારી કર્મચારી માટે જરૂરી છે. ક્લિયરન્સ આપતા પહેલા એ પણ જોવામાં આવે છે કે કાર્યક્રમ શું છે, અન્ય દેશોની ભાગીદારીનું સ્તર અને યજમાન દેશ સાથે ભારતના સંબંધો કેવા છે. આ ઉપરાંત મુખ્યમંત્રીની કડક સુરક્ષા વ્યવસ્થા જોઈને રાજકીય મંજુરી આપવામાં આવે છે.

આ સિવાય લોકસભાના સાંસદોને સ્પીકરની અને રાજ્યસભાના સભ્યોને અધ્યક્ષ (ભારતના ઉપરાષ્ટ્રપતિ)ની મંજૂરીની જરૂર પડે છે. આ રીતે દરેક સરકારી કર્મચારીએ વિદેશ જવા માટે અલગ-અલગ સત્તાવાળાઓ પાસેથી પરવાનગી લેવી પડે છે.

આ પ્રવાસોમાં FCRA ક્લિયરન્સની જરૂર નથી

જો કોઈપણ વિદેશ યાત્રાનો સંપૂર્ણ ખર્ચ કેન્દ્ર/રાજ્ય સરકાર ઉઠાવી રહી છે. તો તેમાં મંજૂરીની જરૂર નથી.

આ ઉપરાંત વિદેશ પ્રવાસ કોઈ અંગત કારણોસર કરવામાં આવી રહ્યો છે અને તેનો સમગ્ર ખર્ચ સંબંધિત વ્યક્તિ ઉઠાવી રહી છે તો પરવાનગીની જરૂર નથી.