પ્રશાંત કિશોર પોતાની રીતે દલિત રાજકીયને ખુબ આશા સાથે જોઈ રહ્યા છે. તે પણ એવા સમયે જ્યારે પડોશી ઉત્તર પ્રદેશમાં માયાવતીની રાજનીતિ પતન પર છે. બિહારમાં હજુ પણ ઘણા એવા નેતાઓ છે જેઓ દલિત વોટ બેંકના આધારે રાજકારણમાં મેદાનમાં છે.

પ્રશાંત કિશોરની પ્રયોગશીલતાના કારણે જ લોકો તેમનામાં અરવિંદ કેજરીવાલની છબિ જોવા મળે છે. અલબત્ત, બંનેના રાજકારણમાં ઘણી બાબતો સામાન્ય લાગે છે, પરંતુ તેમાં ઘણા તફાવતો પણ છે, જે ડેમોગ્રાફીની માંગ પ્રમાણે યોગ્ય લાગે છે.

રાઈટ-ટુ-રિકોલ જે પ્રશાંત કિશોર આશાસ્પદ છે, અરવિંદ કેજરીવાલ પણ જ્યારે જનલોકપાલની માંગ સાથે આંદોલન કરી રહ્યા હતા ત્યારે આવી વાતો કરતા હતા. હવે અરવિંદ કેજરીવાલના ભાષણોમાં આવી વાતો ક્યારેય સાંભળવા મળતી નથી, પ્રશાંત કિશોરે મેદાન પર પગ મૂક્યો છે, તેમને પણ તક મળવી જોઈએ.

જન સૂરજ પાર્ટીની ઘોષણા પ્રસંગે પ્રશાંત કિશોરે જણાવ્યું હતું કે, જન સૂરજ દેશની પહેલી પાર્ટી છે જે રાઈટ ટુ રિકોલ લાગુ કરશે. અમારી પાર્ટીમાં જનતા તેના ઉમેદવારોને પસંદ કરશે. આજકાલ ચૂંટણી ઢંઢેરો જાહેર અભિપ્રાયના આધારે તૈયાર કરવામાં આવે છે, પરંતુ ઉમેદવારોની પસંદગી અને રાઈટ-ટુ-રિકોલ જેવી બાબતોની તપાસ કરવાની બાકી છે.

જો જોવામાં આવે તો, પ્રશાંત કિશોર તે તમામ અજમાયશ અને પરીક્ષણ ટિપ્સ અપનાવી રહ્યા છે, જે છેલ્લી ચૂંટણીમાં અસરકારક સાબિત થઈ છે. ફરક માત્ર એટલો છે કે અત્યાર સુધી પ્રશાંત કિશોર તેમના ક્લાયન્ટના કેમ્પેઈનમાં આ ટિપ્સનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છે.

દલિત રાજકારણમાં આત્મવિશ્વાસ પાછળ ઘણા કારણો છે. પ્રશાંત કિશોરે મનોજ ભારતીને જે રીતે જન સૂરજ પાર્ટીના કાર્યકારી અધ્યક્ષ બનાવ્યા છે, તેનાથી માયાવતીના સફળ સોશિયલ એન્જિનિયરિંગની ઝલક જોઈ શકાય છે - પણ દ્રષ્ટિ માયાવતીને રાજકારણમાં લાવનારા કાંશીરામથી પ્રેરિત લાગે છે.

બહુજન પ્રજા પર આટલો ભરોસો કેમ?

હવે બહુજન વસ્તીના નવા અર્થો સમજાવવામાં આવી રહ્યા છે. જાતિના રાજકારણના નવા યુગમાં કાંશીરામની બહુજનની વ્યાખ્યા બદલાઈ ગઈ છે.

દેશમાં દલિત રાજનીતિની અસરકારકતાનો શ્રેય નિઃશંકપણે કાંશીરામને જાય છે, પરંતુ તેઓ ઉત્તર ભારતમાં બ્રાહ્મણવાદ અથવા ઉચ્ચ જાતિના વર્ચસ્વ ધરાવતા રાજકારણની વિરુદ્ધ હતા. હવે જાતિ ગણતરીમાં બહુમતી જ્ઞાતિઓ બહુજન હોવાની વાત કરવામાં આવી રહી છે.

એ સાચું છે કે ભીમ આર્મીના ચંદ્રશેખર ચંદ્રશેખરના 'જેની વસ્તી છે, તેનો હિસ્સો'ના આગ્રહને કારણે અખિલેશ યાદવ સાથે ચૂંટણી ગઠબંધન થઈ શક્યું નથી, પરંતુ જ્ઞાતિ ગણતરીનું બ્યુગલ રાહુલ ગાંધી અને તેજસ્વી યાદવ એકસાથે ફૂંક્યું છે. દલિતો બહુજન જ રહે એ જરૂરી નથી. સાચા આંકડા જ કહેશે, પરંતુ ઓબીસી અંગે પણ આવા જ દાવાઓ કરવામાં આવી રહ્યા છે.

અને આ જ કારણ છે કે પ્રશાંત કિશોરનું બહુજન કાંશીરામથી પ્રેરિત હોવા છતાં અલગ દેખાય છે. જેમાં મુસ્લિમ વોટબેંક દ્વારા દલિત વસ્તીની અછતને પૂર્ણ કરવાના પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા છે.

આ કાંશીરામની મૂળ વિચારધારાથી આગળની બાબતો છે, જેને માયાવતીએ કાંશીરામ દ્વારા આપવામાં આવેલી મર્યાદામાં રહીને આગળ ધપાવી હતી, પરંતુ તેને જાળવી રાખવામાં નિષ્ફળ રહી હતી - એટલે જ ચંદ્રશેખર આઝાદ દલિત રાજકારણ દ્વારા નગીના લોકસભા બેઠક પરથી સંસદમાં પહોંચ્યા હતા. માયાવતી પર કાંશીરામના વિચારોથી ભટકવાનો આરોપ મૂકે છે, અને પોતે કાંશીરામના રાજકીય વારસા પર દાવો કરે છે.