છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં ભારતમાં ક્રેડિટ કાર્ડના ઉપયોગમાં ઘણો વધારો થયો છે. આનું કારણ ગ્રાહક ખર્ચમાં વધારો અને ડિજિટલ પેમેન્ટનો વધતો ટ્રેન્ડ છે પરંતુ રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (આરબીઆઈ) ના તાજેતરના ડેટા અનુસાર, ડિસેમ્બર 2024 સુધીના 12 મહિનામાં ક્રેડિટ કાર્ડ સેગમેન્ટમાં એનપીએ એટલે કે ડિફોલ્ટ રકમ 28.42 ટકા વધીને 6,742 કરોડ રૂપિયા થઈ ગઈ છે. તે સ્પષ્ટ છે કે ક્રેડિટ કાર્ડનો ઉપયોગ વધવાની સાથે ડિફોલ્ટનું જોખમ પણ ગંભીર બની રહ્યું છે. ગ્રાહકોએ સમજદારીપૂર્વક ખર્ચ કરવો જોઈએ અને સમયસર ચૂકવણી કરવી જોઈએ નહીં તો આ સુવિધા બોજ બની શકે છે.

આરબીઆઈના ડેટા અનુસાર, ડિસેમ્બર 2023 માં ક્રેડિટ કાર્ડ એનપીએ રૂ. 5,250 કરોડ હતા, જે હવે વધીને રૂ. 6,742 કરોડ થઈ ગયા છે. આ તેજી અર્થતંત્રમાં મંદીના સમયગાળા દરમિયાન થઈ છે. ડિસેમ્બર 2024 સુધીમાં ક્રેડિટ કાર્ડ સેગમેન્ટની કુલ લોન 2.92 લાખ કરોડ રૂપિયા હતી, જેમાંથી 2.3 ટકા (6,742 કરોડ) એનપીએ છે. ગયા વર્ષે આ આંકડો 2.53 લાખ કરોડ રૂપિયાના બાકી લેણા પર 2.06 ટકા હતો.

એક આરટીઆઈમાં મળેલા જવાબ મુજબ, ડિસેમ્બર 2020 માં ક્રેડિટ કાર્ડ એનપીએ માત્ર રૂ. 1,108 કરોડ હતા એટલે કે છેલ્લા ચાર વર્ષમાં તેમાં 500 ટકાથી વધુનો વધારો થયો છે. આશ્ચર્યજનક રીતે, આ જ સમયગાળા દરમિયાન, બેંકોએ ડિસેમ્બર 2023 માં કુલ એનપીએ રૂ. 5 લાખ કરોડ (કુલ લોનના 2.5 ટકા) થી ઘટાડીને ડિસેમ્બર 2024 માં રૂ. 4.55 લાખ કરોડ (2.41 ટકા) કરી દીધું.

જોકે, પર્સનલ લોન અને ક્રેડિટ કાર્ડ સેગમેન્ટમાં ડિફોલ્ટ્સમાં તીવ્ર વધારો થયો છે. આ સમસ્યા ઉધાર લેનારાઓના દેવાના બોજમાં વધારા સાથે જોડાયેલી છે. ક્રેડિટ કાર્ડ બાકી છે તે અસુરક્ષિત છે (સંપત્તિ સુરક્ષા વિના) અને વ્યાજ દર ખૂબ ઊંચા છે (42-46 ટકા વાર્ષિક). જો કોઈ ગ્રાહક બિલિંગ ચક્ર પછી પણ ચુકવણી ન કરે તો ખાતું એનપીએ બની જાય છે. આ સ્થિતિમાં ગ્રાહકનો ક્રેડિટ સ્કોર પણ ઘટી જાય છે.

બેંકો દ્વારા ઓફર કરવામાં આવતી રિવોર્ડ પોઈન્ટ્સ, લોન ઓફર અને લાઉન્જ સુવિધાઓની લાલચે ગ્રાહકોને ક્રેડિટ કાર્ડ તરફ આકર્ષ્યા છે પરંતુ એક બેંક અધિકારીએ ચેતવણી આપી હતી કે ગ્રાહકોએ સમજવું જોઈએ કે જો તેઓ વ્યાજમુક્ત સમયગાળા પછી પણ ચુકવણી નહીં કરે તો તેમને 42 ટકા સુધી વ્યાજ ચૂકવવું પડી શકે છે, જે તેમને દેવામાં ફસાવી દેશે.

નવેમ્બર 2023 માં, આરબીઆઈએ આ સેગમેન્ટ્સમાં વધતા જોખમને નિયંત્રિત કરવા માટે ગ્રાહક ક્રેડિટ અને ક્રેડિટ કાર્ડ પર બેંકોના જોખમનું વજન 25 ટકા વધારીને 150 ટકા કર્યું હતું. આરબીઆઈના નાણાકીય સ્થિરતા અહેવાલ મુજબ, આ પગલાથી વ્યક્તિગત લોન અને ક્રેડિટ કાર્ડના વિકાસ દર પર અસર પડી છે.

છતાં ક્રેડિટ કાર્ડનો ઉપયોગ સતત વધી રહ્યો છે. માર્ચ 2021માં ક્રેડિટ કાર્ડ વ્યવહારોનું મૂલ્ય 6.30 લાખ કરોડ રૂપિયા હતું, જે માર્ચ 2024 સુધીમાં વધીને 18.31 લાખ કરોડ રૂપિયા થયું. જાન્યુઆરી 2025માં આ માસિક વ્યવહાર 1.84 લાખ કરોડ રૂપિયા નોંધાયો હતો, જ્યારે જાન્યુઆરી 2021માં તે માત્ર 64,737 કરોડ રૂપિયા હતો. જાન્યુઆરી 2021માં દેશમાં 6.10 કરોડ ક્રેડિટ કાર્ડ હતા, જે જાન્યુઆરી 2025 સુધીમાં વધીને 10.88 કરોડ થઈ ગયા છે.