વર્ષ 2024નો પહેલો મહિનો એટલે કે જાન્યુઆરી મહિનો સનાતન ધર્મમાં માનનારા લોકો માટે ખૂબ જ ખાસ રહેવાનો છે. આ મહિનો ઐતિહાસિક બનવા જઈ રહ્યો છે  કારણ કે આ મહિનામાં અયોધ્યામાં બની રહેલા ભવ્ય રામ મંદિરમાં રામલલાનો અભિષેક થવાનો છે. ભગવાન રામના બાળ સ્વરૂપની મૂર્તિ મંદિરના ગર્ભગૃહમાં સ્થાપિત કરવામાં આવશે. હિંદુ ધર્મમાં કોઈપણ મંદિરમાં ભગવાનની મૂર્તિના અભિષેકનું ઘણું મહત્વ રહેલું છે. ધાર્મિક ગુરુઓના માનવા અનુસાર, મંદિરમાં મૂર્તિના અભિષેક વિના ભગવાનની પૂજા અધૂરી માનવામાં આવે છે. 22 જાન્યુઆરીએ રામલલાની મૂર્તિનો અભિષેક કરવામાં આવશે. ત્યારે ઘણા લોકો એ જાણવા ઇચ્છે છે કે પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા શું છે?  શા માટે મંદિરમાં મૂર્તિની પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવે છે?  તેનું ધાર્મિક મહત્વ શું છે?

પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા શું છે?

સનાતન ધર્મમાં પ્રાણ પ્રતિષ્ઠાનું ઘણુ જ મહત્વ છે. મૂર્તિની સ્થાપના સમયે પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા અવશ્ય કરવામાં આવે છે. કોઈ પણ મૂર્તિની સ્થાપના સમયે મૂર્તિ સ્વરૂપને જીવંત કરવાની પદ્ધતિને પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા કહેવામાં આવે છે. 'પ્રાણ' શબ્દનો અર્થ જીવનશક્તિ અને 'પ્રતિષ્ઠા'નો અર્થ થાય છે સ્થાપના. આ રીતે પ્રાણ પ્રતિષ્ઠાનો અર્થ થાય છે પ્રાણશક્તિની સ્થાપના કરવી અથવા દેવતાને જીવનમાં લાવવા.

પ્રાણ પ્રતિષ્ઠાનું મહત્વ

કોઇ પણ મૂર્તિને પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા કર્યા પહેલા પૂજાને યોગ્ય માનવામાં આવતી નથી. પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા દ્વારા, મૂર્તિમાં પ્રાણશક્તિનો સંચાર કરી તેને દેવતા સ્વરૂપમાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવે છે. આ પછી તે પૂજવા યોગ્ય બને છે. પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા બાદ મૂર્તિ સ્વરૂપમાં ઉપસ્થિત દેવી-દેવતાઓની વિધિ-વિધાન સાથે પૂજા કરવામાં આવે છે. તેમાં ધાર્મિક અનુષ્ઠાન અને મંત્રોચ્ચાર કરવામાં આવે છે.

એવું કહેવાય છે કે અભિષેક કર્યા પછી ભગવાન સ્વયં તે પ્રતિમામાં હાજર થઈ જાય છે. મહત્વનું છે કે, પ્રાણ પ્રતિષ્ઠાની વિધિ માટે યોગ્ય તારીખ અને શુભ મુહૂર્ત હોવું અનિવાર્ય છે. શુભ મુહૂર્ત વિના પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા કરવાથી શુભ ફળ મળતું નથી.

પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા કરવાની વિધિ

પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા કરવાની વિધિમાં સૌ પ્રથમ મૂર્તિને ગંગાજળ અથવા વિવિધ પવિત્ર નદીઓના પાણીથી સ્નાન કરાવવામાં આવે છે. ત્યારબાદ મૂર્તિને સ્વચ્છ કપડાથી લૂછીને નવા વસ્ત્રો પહેરાવવામાં આવે છે. આ પછી, મૂર્તિને શુદ્ધ અને સ્વચ્છ જગ્યાએ મૂકવામાં આવે છે. ચંદનની પેસ્ટથી શણગારવામાં આવે છે. ત્યારબાદ બીજ મંત્રોના પાઠ કરીને પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવે છે. આ સમયે મંત્રોચ્ચાર વિધિ વિધાન અનુસાર ભગવાનની પૂજા કરવામાં આવે છે. અંતમાં આરતી કરી લોકોમાં પ્રસાદ વિતરણ કરવામાં આવે છે.