આ વર્ષના ચોમાસાએ મોટાભાગની આગાહીઓ ખોટી સાબિત કરી હતી અને હવામાનશાસ્ત્રીઓને પણ આશ્ચર્યમાં મૂકી દીધા હતા. 2023 અલ નિનો વર્ષ હોવાને કારણે, ચોમાસું સામાન્ય અથવા ઓછું રહેવાની ધારણા હતી, પરંતુ તેનાથી વિપરીત એટલે કે વરસાદ સામાન્ય કરતાં વધુ છે. ઉત્તર ભારતમાં ચોમાસાના વરસાદ પર અલ નીનો સધર્ન ઓસિલેશન (ENSO)નો પ્રભાવ તાજેતરના દાયકાઓમાં અસાધારણ રૂપે મજબૂત રહ્યો છે.

આ વર્ષના ચોમાસાએ મોટાભાગની આગાહીઓ ખોટી સાબિત કરી હતી અને હવામાનશાસ્ત્રીઓને પણ આશ્ચર્યમાં મૂકી દીધા હતા. 2023 અલ નિનો વર્ષ હોવાને કારણે, ચોમાસું સામાન્ય અથવા ઓછું રહેવાની ધારણા હતી, પરંતુ તેનાથી વિપરીત, વરસાદ સામાન્ય કરતાં વધુ છે.

આવી સ્થિતિમાં, એક નવા અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે ઉત્તર ભારતમાં ચોમાસાના વરસાદ પર અલ નીનો સધર્ન ઓસિલેશન (ENSO) ની અસર તાજેતરના દાયકાઓમાં અસાધારણ રૂપે મજબૂત થઈ છે, જ્યારે તે મધ્ય પ્રદેશ માટે નબળી પડી છે.

હવામાનશાસ્ત્રીઓ શું કહે છે?

આ એવા વિસ્તારો છે કે જ્યાં ખેતી અને આજીવિકા મોટાભાગે મોસમી વરસાદ પર નિર્ભર છે, પૂણેના ભારતીય ઉષ્ણકટિબંધીય હવામાનશાસ્ત્ર સંસ્થા (IITM) ના ક્લાયમેટોલોજિસ્ટ રોક્સી મેથ્યુ કોલના નવા અભ્યાસ મુજબ. ENSO અને ચોમાસા વચ્ચેનો સંબંધ સમય સાથે વિકસ્યો છે.

તે 1901 થી 1940 સુધી મજબૂત બન્યું, 1941 થી 1980 સુધી સ્થિર રહ્યું, 1981 પછી નબળું પડ્યું. ENSO-ચોમાસાની ક્રિયાપ્રતિક્રિયામાં આ ફેરફાર સમગ્ર દેશમાં એકસમાન નથી.

અલ નીનોની અસર તાજેતરના દાયકાઓમાં વધી

કોલે જણાવ્યું હતું કે તાજેતરના દાયકાઓમાં ઉત્તર ભારત પર ENSOનો પ્રભાવ વધ્યો છે, જ્યારે મધ્ય ભારત માટેનો સહસંબંધ, જે મોનસૂનના મુખ્ય પ્રદેશ તરીકે ઓળખાય છે, તેમાં ઘટાડો થયો છે. દક્ષિણ ભારતમાં ENSO-ચોમાસાના સંબંધમાં કોઈ નોંધપાત્ર તફાવત નથી.

આનો અર્થ એ થયો કે લા નીના અને અલ નીનો હવે ઉત્તર ભારતમાં સૌથી વધુ અને મધ્ય ભારતમાં સૌથી ઓછા વરસાદને અસર કરે છે. અભ્યાસ જણાવે છે કે મધ્ય ભારતમાં પરિવર્તનશીલતાના પ્રાથમિક કારણ તરીકે વરસાદ ઉભરી આવ્યો છે.

અલ નિનો શું છે?

અલ નીનો સધર્ન ઓસિલેશન (ENSO) બે તબક્કા ધરાવે છે - અલ નીનો અને લા નીના. સ્પેનિશમાં અલ નીનોનો અર્થ 'નાનો છોકરો' છે અને તે ગરમ તબક્કો છે. જ્યારે, લા નીનાનો અર્થ થાય છે 'નાની છોકરી', જે ઠંડીનો તબક્કો છે.

પેસિફિક મહાસાગરમાં પેરુ નજીક દરિયા કિનારે ગરમ થવાની ઘટનાને અલ-નીનો કહેવામાં આવે છે. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો સમુદ્રના તાપમાન અને વાતાવરણની સ્થિતિમાં ફેરફારની ઘટનાને અલ નિનો કહેવામાં આવે છે. જેના કારણે દરિયાની સપાટીનું તાપમાન સામાન્ય કરતા ચારથી પાંચ ડિગ્રી વધારે છે.