નવરાત્રીના છઠ્ઠા દિવસે મા દુર્ગાના કાત્યાયની સ્વરૂપની પૂજા કરવામાં આવે છે. શાસ્ત્રોમાં દેવી કાત્યાયનીના સ્વરૂપનું વર્ણન કરતી વખતે લખ્યું છે કે તેમની ચાર ભુજાઓ છે. માતાના એક હાથમાં તલવાર, બીજા હાથમાં ફૂલો, ત્રીજા હાથમાં અભય મુદ્રા અને ચોથા હાથમાં વર મુદ્રા છે. એવું માનવામાં આવે છે કે માતા કાત્યાયનીની પૂજા કરવાથી ધન, ધર્મ, વાસના અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેમની પૂજા કરવાથી શુક્રની સ્થિતિ સુધરે છે અને વૈવાહિક જીવનની તમામ સમસ્યાઓ દૂર થાય છે.

દેવી કાત્યાયની કથા

દંતકથા અનુસાર, વનમિકથ નામના એક મહર્ષિ હતા. તેમને એક પુત્ર હતો જેનું નામ કાત્યા હતું. આ પછી કાત્યા ગોત્રમાં મહર્ષિ કાત્યાયનનો જન્મ થયો, તેમને કોઈ સંતાન ન હતું. તેમણે માતા ભગવતીને પુત્રી તરીકે મેળવવા માટે કઠોર તપસ્યા કરી, તેમની તપસ્યાથી પ્રસન્ન થઈને માતા ભગવતી તેમને રૂબરૂ દર્શન આપી. તે પછી મહર્ષિ કાત્યાયને માતા પાસેથી વરદાન માંગ્યું કે તે તેના ઘરે પુત્રી તરીકે જન્મે.

માતા ભગવતીએ પણ તેમને વચન આપ્યું હતું કે તેઓ તેમના ઘરે પુત્રી તરીકે જન્મ લેશે. એકવાર મહિષાસુર નામના રાક્ષસે ત્રણે લોકને ત્રાસ આપવાનું શરૂ કર્યું. તેના અત્યાચારોથી કંટાળીને તમામ દેવતાઓએ બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને શિવ પાસે મદદ માંગી. પછી ત્રૈક્ય શક્તિના કારણે મહર્ષિ કાત્યાયનના ઘરે માતાનો જન્મ થયો. તેથી માતાનું આ સ્વરૂપ કાત્યાયની તરીકે ઓળખાય છે.

પુત્રીના રૂપમાં માતા પાસે આવ્યા બાદ મહર્ષિ કાત્યાયને સૌ પ્રથમ તેમની પૂજા કરી. ત્રણ દિવસ સુધી મહર્ષિની આરાધના સ્વીકાર્યા બાદ માતાએ ત્યાંથી રજા લીધી અને વિશ્વને મહિષાસુર, શુંભ નિશુમ્ભ સહિત અનેક રાક્ષસોના આતંકમાંથી મુક્ત કર્યા. માતા કાત્યાયનીને મહિષાસુરમર્દિની તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.