રાષ્ટ્રધ્વજ ફરકાવવાનું સન્માન મેળવવું એ દરેક ભારતીય માટે ગર્વની વાત છે, પરંતુ તેની ગરિમા અને સન્માન જાળવી રાખવાની જવાબદારી પણ દરેક ભારતીયની છે. તેમ કરવામાં નિષ્ફળતા માટે કાયદામાં સજાની જોગવાઈ પણ છે. હર ઘર તિરંગા અભિયાન હેઠળ ૧૫ ઓગસ્ટ, ૨૦૨૪ ના રોજ ઘણા ઘરો, દુકાનો અને ઇમારતોને મફતમાં આપવામાં આવેલા ત્રિરંગા ઝંડાની હાલત હવે દયનીય છે. સ્થાનિક પ્રશાસન અને કોર્પોરેશને આ તરફ ધ્યાન આપવું જોઈએ, પરંતુ કદાચ તેમની પાસે સમય નથી અથવા ઇચ્છાનો અભાવ છે.
અગાઉ રાષ્ટ્રધ્વજને માત્ર સૂર્યોદયથી સૂર્યાસ્ત સુધી લહેરાવવાની છૂટ હતી, પરંતુ નવા નિયમો અનુસાર હવે ૨૪ કલાક ત્રિરંગો લહેરાવી શકાએ છે. સરકારે ’હર ઘર તિરંગા’ અભિયાન હેઠળ ૨૦ જુલાઈ, ૨૦૨૨ના રોજ કાયદામાં સુધારો કર્યો હતો. અગાઉ, ૨૬ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૨ ના રોજ બનેલા નિયમો હેઠળ, પોલિએસ્ટર અને મશીનથી બનેલા ધ્વજને ફરકાવવાની મંજૂરી ન હતી. જો કે તેની પરવાનગી ડિસેમ્બર ૨૦૨૧માં આપવામાં આવી હતી.
ભારતના ફ્લેગ કોડમાં ૨૬ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૨ના રોજ સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં ભારતના નાગરિકોને માત્ર રાષ્ટ્રીય રજાઓ જ નહીં, કોઈપણ દિવસે તેમની ઓફિસો, ઘરો અને ઇમારતો પર ભારતીય ધ્વજ લહેરાવવાની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. હવે ભારતીયો ગમે ત્યાં અને ગમે ત્યારે રાષ્ટ્રધ્વજને આગવી રીતે ફરકાવી શકે છે, જો કે ધ્વજ કોડનું ચુસ્તપણે પાલન કરવામાં આવે જેથી કરીને ત્રિરંગાનો કોઈ અનાદર ન થાય.
લોકોને તેમના ઘરો અને કાર્યસ્થળો પર ત્રિરંગો ફરકાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવા માટે સરકાર દ્વારા હર ઘર તિરંગા અભિયાન શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આ અંતર્ગત ૧૫ ઓગસ્ટ ૨૦૨૪ના રોજ જામનગરના અસંખ્ય ઘરો, દુકાનો અને અનેક ઈમારતો પર લગાવવામાં આવેલો રાષ્ટ્રીય ત્રિરંગો આજે પણ સ્થાપિત છે અને કેટલાક ત્રિરંગાની હાલત એવી છે કે તેનું વર્ણન કરી શકાય તેમ નથી. તેઓ જે ગરિમા અને આદર સાથે લગાવવામાં આવા જોઈએ તે હમણાં નથી.
જામનગર મહાનગરપાલિકા દ્વારા સામાન્ય જનતાને રાષ્ટ્રીય ત્રિરંગાનું વિનામૂલ્યે વિતરણ કરવામાં આવ્યું હતું ત્યારે તિરંગાનું સન્માન કેવી રીતે કરવું અને તેની ગરિમા કેવી રીતે જાળવી શકાય તે અંગે લોકોને જાગૃત કરવાની તેમની જવાબદારી હતી. જો લોકો આમ કરવામાં નિષ્ફળ જાય તો સ્થાનિક પ્રશાસન દ્વારા આ બાબતે કડક કાર્યવાહી કરવામાં આવવી જોઈએ.
ઘર અને બીજી ઇમારતો માં ભારતીય રાષ્ટ્રધ્વજ ત્રિરંગો ફરકાવવાના કેટલાક નિયમો છે. આ નિયમોનું પાલન કરીને, તિરંગો આદર સાથે ફરકાવી શકાય છે, જેમ કે ત્રિરંગો ફરકાવતી વખતે, ભગવા રંગની પટ્ટી ટોચ પર હોવી જોઈએ, તિરંગાને ઊંધો ન લહેરાવવો જોઈએ, તિરંગાને જમીન પર કે ગંદી જગ્યાએ ન રાખવો જોઈએ, તિરંગાનો ઉપયોગ કપડા તરીકે ન કરવું જોઈએ, તિરંગાને કોઈની સામે ઝુકાવવું ન જોઈએ, તિરંગાની આજુબાજુ અન્ય કોઈ ધ્વજ તેના કરતા ઊંચો કે સમાન ન હોવો જોઈએ, તિરંગાના થાંભલા પર અન્ય કોઈ વસ્તુ ન લગાવવી જોઈએ, ત્રિરંગાને ફાડવો કે કાપવો જોઈએ નહીં.
ભારતીય ધ્વજ સંહિતા હેઠળ ભારતના રાષ્ટ્રીય ધ્વજ એટલે કે ત્રિરંગાનું અપમાન કરવું ગુનાની શ્રેણીમાં આવે છે. આ ગુના માટે કાયદામાં સજાની પણ જોગવાઈ છે. આ કોડ હેઠળ, જો ત્રિરંગાને નુકસાન થાય અથવા ફાટી જાય, તો તેને અત્યંત સાવધાની સાથે એકાંત જગ્યાએ દાટી દેવો અથવા બાળી દેવો જોઈએ. દરેક જણ આ કરી શકતું નથી. જો ત્રિરંગાને નુકસાન થાય તો તેને સરકારી તંત્રને સોંપવામાં આવે, જેથી રાષ્ટ્રધ્વજનો નિયમ મુજબ નિકાલ થઈ શકે.
જો રસ્તાઓ, ચોક, ઉદ્યાનો કે અન્ય કોઈ સાર્વજનિક સ્થળે ત્રિરંગો ધ્વજ લહેરાવવામાં આવે તો તેની કાળજી લેવાની જવાબદારી સ્થાનિક પ્રશાસનની છે. જો કોઈ વ્યક્તિ તિરંગાને કચડીને, ફાડીને, સળગાવીને, તેને દૂષિત કરીને અથવા નિયમો વિરુદ્ધ ધ્વજ ફરકાવતા પકડાશે તો તેની સામે કાયદેસરની કાર્યવાહી કરવામાં આવશે. ઈન્ડિયન ફ્લેગ કોડ, ૨૦૨૧ અને નેશનલ ઓનર એક્ટ ૧૯૭૧ના અપમાન નિવારણ હેઠળ, તેને ત્રણ વર્ષની જેલ અથવા દંડ અથવા બંને થઈ શકે છે.
હવે જ્યારે ૨૬મી જાન્યુઆરીનો રાષ્ટ્રીય તહેવાર થોડા જ દિવસોમાં આવી રહ્યો છે ત્યારે ફરી એકવાર દરેક ઘરમાં તિરંગાનો ધ્વજ લોકોને મફતમાં આપવામાં આવશે જેથી કરીને તેઓ તેને પોતાના ઘર, દુકાનો અને ઈમારતો પર લગાવી શકે, પરંતુ આ વખતે લોકોને મફતમાં તિરંગો ઝંડો આપતી વખતે કેવી રીતે તિરંગા ઝંડાની ગરિમા અને ગૌરવ જાળવવું જોઈએ આ પાઠ ભણાવવામાં આવશે કે નહીં તે જોવા જેવું છે.
