યુગો યુગોથી વહેતી ગંગા નદી ભારતીયો માટે જેટલી જીવનદાયી છે તેટલી જ ધાર્મિક રીતે પણ મહત્વપૂર્ણ છે. ગંગા નદીનો ઉલ્લેખ અનેક ધાર્મિક ગ્રંથોમાં જોવા મળે છે. ગંગાજળ હિન્દુઓ માટે ખૂબ જ પવિત્ર છે. ગંગાનું પાણી ક્યારેય પ્રદૂષિત થતું નથી, પરંતુ પ્રશ્ન એ છે કે દર વર્ષે લાખો ભક્તો ગંગામાં સ્નાન કરે છે છતાં તેનું પાણી સ્વચ્છ કેવી રીતે રહે છે?

હિમાલયમાંથી નીકળતી ગંગા નદી હિન્દુઓનું પૂજા સ્થળ છે. ગંગાનું પાણી ઘણા મહિનાઓ સુધી સંગ્રહિત કરી શકાય છે. તે ખરાબ થતું નથી. એટલું જ નહીં, દર વર્ષે લાખો શ્રદ્ધાળુઓ ધાર્મિક તહેવારો દરમિયાન સ્નાન કરે છે, છતાં તેના કારણે કોઈ રોગચાળો કે બીમારી ફેલાતી નથી. ગંગામાં રહેલા ત્રણ તત્વોને કારણે તે સ્વચ્છ રહે છે.

પોતાને સ્વચ્છ રાખવાની ક્ષમતા
નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ એન્વાયર્નમેન્ટલ એન્જિનિયરિંગ એન્ડ રિસર્ચના વૈજ્ઞાનિકોએ ગંગા પર સંશોધન કર્યું. ગંગાના પાણીમાં પોતાને સ્વચ્છ રાખવાનો ગુણ છે તે પ્રકાશમાં આવ્યું. ગંગાના પાણીમાં મોટી માત્રામાં 'બેક્ટેરિયોફેજ' હોય છે, જે ગંગાના પાણીને પ્રદૂષિત થતું અટકાવે છે. આ સંશોધન કેન્દ્ર સરકારના 'સ્વચ્છ ગંગા મિશન' હેઠળ NIRI સંશોધક ડૉ. કૃષ્ણા ખૈરનારના નેતૃત્વ હેઠળ હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું. આ સંશોધન માટે ગંગાને ત્રણ તબક્કામાં વહેંચવામાં આવી હતી. આમાંથી, પહેલું ગૌમુખથી હરિદ્વાર, બીજું હરિદ્વારથી પટણા અને ત્રીજું પટણાથી ગંગાસાગર સુધીનું છે.

૫૦ અલગ અલગ સ્થળોએથી નમૂનાઓ લીધા
NIRI સંશોધક ડૉ. કૃષ્ણા ખૈરનાર એ જવાબ આપ્યો છે. સંશોધકોએ 50 અલગ અલગ સ્થળોએથી ગંગાના પાણી અને નદીના પટમાંથી રેતી અને માટીના નમૂના એકત્રિત કર્યા હતા. તેમણે કહ્યું કે, અમને જાણવા મળ્યું છે કે, ગંગા નદીમાં સ્વ-શુદ્ધિકરણના ગુણધર્મો છે. સંશોધકોએ ગત કુંભ મેળા દરમિયાન પણ નમૂનાઓ એકત્રિત કર્યા હતા. અમને ગંગાના પાણીમાં બેક્ટેરિયોફેજ મળ્યા, જે પાણીમાં રહેલા જંતુઓનો નાશ કરે છે.

ખૂબ વધારે ઓક્સિજન
કૃષ્ણા ખૈરનારે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, આ સાથે, સંશોધનમાં જાણવા મળ્યું છે કે ગંગાના પાણીમાં ઓક્સિજનનું પ્રમાણ ખૂબ વધારે છે. ગંગાના પાણીમાં ઓક્સિજનનું સ્તર પ્રતિ લિટર 20 મિલિગ્રામ સુધી જોવા મળ્યું. આ સાથે, ટેરપિન નામનું ફાયટોકેમિકલ પણ મળી આવ્યું. આ ત્રણ સિદ્ધાંતો ગંગાના પાણીને શુદ્ધ રાખે છે. ખૈરનાર કહે છે કે ગંગાનું પાણી ક્યારેય બગડતું નથી.

ફક્ત ગંગા નદીમાં જ ઉપલબ્ધ
એટલું જ નહીં, સંશોધકોએ એ પણ શોધી કાઢ્યું છે કે શું આ સિદ્ધાંતો ફક્ત ગંગા નદીમાં જ હાજર છે, જેમાં પાણીને શુદ્ધ કરવાની ક્ષમતા છે, અથવા અન્ય નદીઓમાં પણ હાજર છે. આ માટે યમુના અને નર્મદા નદીઓના પાણી પર પણ સંશોધન કરવામાં આવ્યું હતું. જોકે, એ વાત સામે આવી કે ગંગાના પાણીમાં રહેલા તત્વો આ નદીઓના પાણીમાં ખૂબ જ ઓછી માત્રામાં હાજર છે.​​​​​​​

ગંગા પર સંશોધન 12 વર્ષ સુધી ચાલ્યું
હાલમાં, ઉત્તર પ્રદેશના પ્રયાગરાજમાં મહાકુંભ 2025નું આયોજન કરવામાં આવી રહ્યું છે. મહાકુંભ પહોંચ્યા પછી, લાખો શ્રદ્ધાળુઓ દરરોજ ગંગા સ્નાન કરી રહ્યા છે, પરંતુ ગંગાનું પાણી સ્નાનથી પાંચ કિલોમીટર દૂર ગયા પછી જ શુદ્ધ બને છે. ગંગા નદીમાં પોતાને શુદ્ધ કરવાનો ગુણ છે. એટલા માટે ગંગાનું પાણી બગડતું નથી. નાગપુરના સંશોધકોએ 12 વર્ષની મહેનત અને સંશોધન દ્વારા આ શોધ કરી છે.