રાજસ્થાનની રાજધાની જયપુરથી 150 કિમી દૂર સવાઈ માધોપુરમાં રણથંભોર કિલ્લાની અંદર એક પ્રખ્યાત ગણેશ મંદિર છે. વિનાયકને અહીં ભારતના પ્રથમ ગણેશ કહેવામાં આવે છે, જેમને ત્રણ આંખો છે. દેશનું આ પહેલું મંદિર છે, જેમાં ભગવાન તેમની બે પત્નીઓ રિદ્ધિ-સિદ્ધિ અને પુત્ર શુભ-લાભ સાથે બિરાજમાન છે.

ત્રિનેત્ર ગણેશ મંદિરની સૌથી મોટી વિશેષતા અહીં આવતા પત્રો છે. આ મંદિરમાં એવી માન્યતા છે કે અહીં સાચા મનથી કરવામાં આવેલી દરેક ઈચ્છા પૂરી થાય છે. તેથી, દેશભરના ભક્તો તેમના ઘરમાં બનતી દરેક શુભ ઘટનાઓ માટે ત્રિનેત્ર ગણેશને પ્રથમ આમંત્રણ કાર્ડ મોકલે છે. આ સાથે ભક્તો પોતાની મનોકામના પૂર્ણ કરવા માટે પોસ્ટ દ્વારા ભગવાનને અરજી કરે છે.

ટપાલી ભક્તોની ટપાલ લઈને મંદિરે પહોંચે છે. ટપાલનું સરનામું છે - 'શ્રી ગણેશ જી, રણથંભોર કિલ્લો, જિલ્લો-સવાઈ માધોપુર, રાજસ્થાન. મંદિરના પૂજારીઓ તમામ પત્રો અને આમંત્રણો ભગવાનના ચરણોમાં મૂકે છે.

એક માન્યતા અનુસાર દ્વાપર યુગમાં ભગવાન કૃષ્ણના લગ્ન રૂકમણી સાથે થયા હતા. કૃષ્ણ આ લગ્નમાં ગણેશજીને આમંત્રણ આપવાનું ભૂલી ગયા હતા. જે બાદ ક્રોધિત ગણેશજીના વાહન ઉંદરોએ કૃષ્ણના રથની આગળ અને પાછળ બધે ખાડા ખોદી નાખ્યા હતા. આવી સ્થિતિમાં કૃષ્ણે તરત જ ગણેશજીને સમજાવ્યા. એવું કહેવાય છે કે ત્યારથી દરેક શુભ કાર્ય કરતા પહેલા ભગવાન ગણેશની પૂજા કરવામાં આવે છે. જ્યાં ભગવાન કૃષ્ણએ ગણેશની પૂજા કરી હતી તે સ્થાન રણથંભોર હતું. આ જ કારણ છે કે રણથંભોર ગણેશને ભારતના પ્રથમ ગણેશ પણ કહેવામાં આવે છે. બીજી માન્યતા છે કે ભગવાન રામે લંકાની યાત્રા કરતા પહેલા ભગવાન ગણેશના આ સ્વરૂપનો અભિષેક કર્યો હતો.

ત્રીજી પૌરાણિક કથા અલાઉદ્દીન ખિલજી અને મહારાજ હમીરદેવ સાથે સંબંધિત છે. રણથંભોરમાં મહારાજા હમીરદેવ અને અલાઉદ્દીન ખિલજી વચ્ચે 1299-1301માં યુદ્ધ થયું હતું. તે સમયે અલાઉદ્દીન ખિલજીના સૈનિકોએ કિલ્લાને ચારે બાજુથી ઘેરી લીધો હતો. આવી સ્થિતિમાં ભગવાન ગણેશ મહારાજ હમીરદેવના સ્વપ્નમાં આવ્યા અને કહ્યું કે જો તમે મારી પૂજા કરશો તો બધી સમસ્યાઓ દૂર થઈ જશે. બીજા જ દિવસે, કિલ્લાની દિવાલ પર ત્રિનેત્ર ગણેશની મૂર્તિ મૂકવામાં આવી અને તે પછી હમીરદેવને તે જ જગ્યાએ એક ભવ્ય મંદિર બનાવવામાં આવ્યું. કહેવાય છે કે ભગવાનના આશીર્વાદથી ઘણા વર્ષોથી ચાલી રહેલ યુદ્ધનો પણ અંત આવ્યો.

ગણેશજીનું આ મંદિર અનેક બાબતોમાં અજોડ છે. દેશમાં ચાર સ્વયંભુ ગણેશ મંદિરો માનવામાં આવે છે, જેમાંથી રણથંભોરમાં સ્થિત ત્રિનેત્ર ગણેશજી પ્રથમ છે. તેથી, આ મંદિરને માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ વિશ્વનું પ્રથમ ગણેશ મંદિર માનવામાં આવે છે.