વર્લ્ડ પ્રેસ ફ્રીડમ ડે (વર્લ્ડ પ્રેસ ફ્રીડમ ડે 2024) દર વર્ષે 3 મેના રોજ ઉજવવામાં આવે છે. લોકોને મીડિયાના મહત્વથી વાકેફ કરવાના હેતુથી અને સત્ય બહાર લાવવા માટે અનેક પડકારોનો સામનો કરી રહેલા પત્રકારોનું સન્માન કરવાના હેતુથી આ દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે. ચાલો તો તમને ભારતમાં પત્રકારત્વના વિકાસની વાર્તા જણાવીએ.

વિશ્વ પ્રેસ સ્વતંત્રતા દિવસ દર વર્ષે 3 મેના રોજ ઉજવવામાં આવે છે. તમને જણાવી દઈએ કે, આ દિવસ મીડિયાને સમર્પિત છે જેને લોકશાહીનો ચોથો સ્તંભ માનવામાં આવે છે, જેને અંગ્રેજીમાં ફોર્થ પિલર ઓફ ડેમોક્રસી પણ કહેવામાં આવે છે. આ દિવસ એવા પત્રકારો અને સમાચાર સંસ્થાઓને સમર્પિત છે જેઓ અનેક જોખમોનો સામનો કરવા છતાં સત્ય માટે લડી રહ્યા છે. 

પ્રથમ અખબાર: પ્રથમ અખબાર બંગાળ ગેઝેટ 1780 માં શરૂ થયું હતું. તમને જણાવી દઈએ કે, આ અંગ્રેજી અખબાર જેમ્સ ઓગસ્ટસ હિકી દ્વારા શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું, જે એક સાપ્તાહિક હતું.

ભારતીય ભાષામાં પ્રથમ અખબાર: 1821 માં પ્રકાશિત સંવાદ કૌમુદી બંગાળી ભાષામાં પ્રથમ દૈનિક અખબારની સાથે સાથે ભારતીય ભાષામાં પ્રકાશિત થનારું પ્રથમ અખબાર હતું. તેની શરૂઆત રાજા રામ મોહન રોયે કરી હતી.

સૌથી જૂનું અખબાર: બોમ્બે સમાચાર, ફરદુનજી મજબાન દ્વારા 1822 માં શરૂ કરવામાં આવ્યું, એશિયાનું સૌથી જૂનું અખબાર છે. ખાસ વાત એ છે કે આ આજે પણ ચાલુ છે.

પ્રથમ ઉર્દૂ અખબાર: જામ-એ-જહાં, 1822 માં શરૂ થયું, પ્રથમ ઉર્દૂ અખબાર છે, જે દિલ્હીથી જ શરૂ થયું હતું.

પ્રથમ હિન્દી અખબાર: ઉદંત માર્તંડ, 1826 માં શરૂ થયું, દેશનું પ્રથમ હિન્દી અખબાર હતું, જે જુગલ કિશોર શુક્લા દ્વારા શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું.

પ્રથમ મરાઠી અખબાર: દર્પણ અખબાર 1832 માં બાલા શાસ્ત્રી જામકર દ્વારા શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું અને 1840 માં તેમણે માસિક દિગ્દર્શન પણ બહાર પાડ્યું હતું.

જર્નલ ઓફ કોમર્સ: 1838 ધ બોમ્બે ટાઈમ્સ એન્ડ જર્નલ ઓફ કોમર્સ શરૂ થયું, જે પાછળથી ધ ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયા બન્યું.

પ્રથમ ઉર્દુ-હિન્દી અખબાર: પાયમ-એ-આઝાદી, પ્રથમ ઉર્દૂ અને હિન્દી અખબાર, 1857 માં શરૂ થયું હતું. તમને જણાવી દઈએ કે, તે ભારતની આઝાદીનો અવાજ ઉઠાવનાર પ્રથમ ઉર્દૂ અખબાર પણ છે.

ગાંધીજી જેવા નેતાઓએ પણ અખબારો બહાર પાડ્યા

1881: બાલ ગંગાધર તિલકે મરાઠી અખબાર કેસરી પ્રકાશિત કરવાનું શરૂ કર્યું.

1903: ગાંધીજીએ દક્ષિણ આફ્રિકાથી નબળા વર્ગો માટે ભારતીય અભિપ્રાય બહાર પાડ્યો.

1909: પંડિત મદન મોહન માલવિયાએ ધ લીડર નામનું અખબાર શરૂ કર્યું.

1913: ગણેશ શંકર વિદ્યાર્થીએ કાનપુરથી ક્રાંતિકારીઓ માટે પ્રતાપ શરૂ કર્યુ.

રેડિયો અને ટીવીની સફર

રેડિયો ન્યૂઝ બુલેટિન: ભારતીય બ્રોડકાસ્ટિંગ કંપનીએ 1927માં પ્રથમ રેડિયો સમાચારનું પ્રસારણ કર્યું હતું. ઓલ ઈન્ડિયા રેડિયોએ 1956માં સમાચાર સેવાઓ શરૂ કરી.

દૂરદર્શન પર પ્રથમ સમાચાર પ્રસારિત: 1965માં દૂરદર્શન પર 5 મિનિટના ન્યૂઝ બુલેટિનની શરૂઆત થઈ. તે 1959 માં દૂરદર્શન પર પ્રથમવાર પ્રસારિત થયું હતું.

ઈમરજન્સી દરમિયાન પ્રેસ પર સેન્સરઃ દેશમાં 1975માં ઈમરજન્સી લાદવામાં આવી હતી. પ્રેસને સેન્સર કરવામાં આવ્યું હતું.

ફર્સ્ટ ન્યૂઝ એનાલિસિસ શોઃ 1988માં, પ્રણય રોયે દૂરદર્શન પર વર્લ્ડ ધિસ વીક નામનો ન્યૂઝ એનાલિસિસ પ્રોગ્રામ શરૂ કર્યો. તે આ પ્રકારનો પ્રથમ શો હોવાનું માનવામાં આવે છે.

24-કલાકની ન્યૂઝ ચેનલ: 1998 સ્ટાર ઇન્ડિયાએ સામાન્ય ચૂંટણીઓ માટે સ્ટાર ન્યૂઝ ચેનલ શરૂ કરી, જે ભારતની પ્રથમ 24-કલાક ન્યૂઝ ચેનલ (NDTV સાથે) હતી.