ભારતના પાડોશી દેશ બાંગ્લાદેશમાં બળવો થયો છે. આરક્ષણની ચિનગારી ટૂંક સમયમાં જ ભડકી ઉઠી અને વડાપ્રધાન શેખ હસીનાને સત્તા પરથી હટાવી દીધા. હિંસા અને વિરોધ વચ્ચે હસીનાએ વડાપ્રધાન પદેથી રાજીનામું આપી દીધું અને પછી દેશ છોડી દીધો. હસીનાના રાજીનામા બાદ સેનાએ ચાર્જ સંભાળ્યો હતો. બાંગ્લાદેશના આર્મી ચીફ વકાર-ઉઝ-ઝમાને જાહેરાત કરી છે કે સેના દેશમાં વચગાળાની સરકાર બનાવશે. આર્મી ચીફે લોકોને શાંતિ જાળવવા અને દેખાવકારોના વિચારો પર વિચાર કરવા કહ્યું છે.

શા માટે હિંસા ફાટી નીકળી

બાંગ્લાદેશમાં, સ્વતંત્રતા સેનાનીઓના સંબંધીઓને સરકારી નોકરીઓમાં આપવામાં આવતી અનામત સામે 1 જુલાઈથી વિરોધ શરૂ થયો. અગાઉ 5 જૂને ઢાકા હાઈકોર્ટે સ્વતંત્રતા સેનાનીઓના પરિવારો માટે આરક્ષણ પ્રણાલીને ફરીથી લાગુ કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો. આ જ કારણ બન્યું કે આખા બાંગ્લાદેશમાં અનામતને લઈને બળવો શરૂ થયો. વિરોધ એટલો વધી ગયો કે સ્થિતિ બળવા સુધી પહોંચી ગઈ.

શું છે સમગ્ર મામલો ?

બાંગ્લાદેશના તમામ શહેરોમાં સરકારી નોકરીઓમાં અનામતની વ્યવસ્થામાં સુધારાની માંગ સાથે વ્યાપક વિરોધ જોવા મળ્યો હતો. સ્થિતિ કેવી રીતે કાબૂ બહાર થઈ ગઈ તેનો અંદાજ એ વાત પરથી લગાવી શકાય છે કે દેખાવકારો અને પોલીસ વચ્ચેની અથડામણમાં 300થી વધુ લોકોના મોત થયા છે. વિરોધીઓનું કહેવું છે કે વર્તમાન આરક્ષણ પ્રણાલી મોટે ભાગે હોશિયાર વિદ્યાર્થીઓને સરકારી સેવાઓમાં પ્રવેશતા અટકાવી રહી છે. ઢાકા યુનિવર્સિટીના વિદ્યાર્થીઓએ પ્રથમ અને દ્વિતીય વર્ગની સરકારી નોકરીઓ માટે ભરતી સામે ચાલી રહેલા વિરોધમાં અગ્રણી ભૂમિકા ભજવી છે. વિદ્યાર્થીઓની માંગ છે કે હાલની અનામત વ્યવસ્થામાં સુધારો કરીને પ્રતિભાના આધારે બેઠકો ભરવામાં આવે. જોકે, જો જોવામાં આવે તો જે અનામત પ્રથા નાબૂદ કરવાની વિદ્યાર્થીઓ માંગ કરી રહ્યા છે તે હાલ અસ્તિત્વમાં નથી. સુપ્રીમ કોર્ટે 1971માં બાંગ્લાદેશના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામના નાયકોના બાળકો અને પૌત્રો માટે 30 ટકા આરક્ષણ લાગુ કરવાના હાઈકોર્ટના નિર્ણય પર રોક લગાવી દીધી છે.

રાજકીય પક્ષોના પ્રવેશને કારણે સ્થિતિ વધુ વણસી

શરૂઆતના દિવસોની વાત કરીએ તો વિદ્યાર્થીઓનો વિરોધ એકદમ શાંતિપૂર્ણ હતો પરંતુ બાદમાં બાંગ્લાદેશ નેશનાલિસ્ટ પાર્ટી સહિત ઘણા વિરોધ પક્ષોએ પણ તેમાં પ્રવેશ કર્યો. આ પછી વિપક્ષના વિદ્યાર્થી સંગઠનો અને શાસક પક્ષના વિદ્યાર્થી સંગઠનો વચ્ચે ઘર્ષણ થતાં દેખાવોએ હિંસક રૂપ ધારણ કર્યું હતું.

બાંગ્લાદેશની આરક્ષણ પ્રણાલી

બાંગ્લાદેશમાં 30 ટકા નોકરીઓ 1971ની સ્વતંત્રતા સંગ્રામના હીરોના બાળકો અને પૌત્રો માટે છે, 10 ટકા વહીવટી જિલ્લાઓ માટે, 10 ટકા મહિલાઓ માટે, 5 ટકા વંશીય લઘુમતી જૂથો માટે અને 1 ટકા નોકરીઓ શારીરિક રીતે અશક્ત લોકો માટે છે અનામત રાખવામાં આવ્યા છે. અનામત પ્રણાલી હેઠળ, મહિલાઓ, અપંગ લોકો અને વંશીય લઘુમતી જૂથો માટે પણ સરકારી નોકરીઓમાં અનામતની જોગવાઈ છે. આ આરક્ષણ પ્રણાલી 2018 માં સસ્પેન્ડ કરવામાં આવી હતી

મેરિટ વિદ્યાર્થીઓને નુકશાન થાય છે

બાંગ્લાદેશની હાઈકોર્ટે સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં લડનારા નાયકોના પરિવારજનો માટે 30 ટકા ક્વોટા પુનઃસ્થાપિત કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો. કોર્ટના આ આદેશ બાદ અને 2018થી બંધ પડેલી સિસ્ટમ ફરી શરૂ થતાં નવેસરથી વિરોધ શરૂ થયો હતો. વિરોધીઓ વિકલાંગ લોકો અને જાતિ જૂથો માટે 6 ટકા ક્વોટાના સમર્થનમાં છે, પરંતુ સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામના નાયકોના વંશજો માટે અનામતની વિરુદ્ધ છે. તેમનું કહેવું છે કે આંદોલનના નાયકોની ત્રીજી પેઢીને શા માટે અનામત આપવી જોઈએ. તેમનું કહેવું છે કે આ પ્રણાલી હોશિયાર વિદ્યાર્થીઓને નુકસાન પહોંચાડે છે અને તેને નાબૂદ કરવી જોઈએ.