વિશ્વના સૌથી ધનાઢ્ય ઉદ્યોગપતિઓમાંની એક ટેસ્લા કંપનીના સ્થાપક એલોન મસ્કે EVM પર પ્રતિબંધ મૂકવા પર આવી પોસ્ટ કરી હતી. જેના પછી ભારતમાં પણ ચર્ચા છેડાઈ હતી. મુંબઈના એક કેસનો ઉલ્લેખ કરતા કોંગ્રેસના સાંસદ રાહુલ ગાંધીએ ઈવીએમને બ્લેક બોક્સ ગણાવ્યા હતા. આ સિવાય અન્ય ઘણા વિરોધ પક્ષોએ EVM પર સવાલ ઉઠાવ્યા છે.

એવું નથી કે ઈવીએમ પર પહેલીવાર સવાલો ઉભા થઈ રહ્યા છે. આ પહેલા પણ ઈલેક્ટ્રોનિક વોટિંગ મશીન (EVM)ને લઈને સતત ચર્ચા થઈ રહી છે અને ચૂંટણી પંચ પણ સતત સ્પષ્ટતા આપી રહ્યું છે. ત્યારે એ જાણવું જરૂરી બની જાય છે કે શું ઈવીએમને મોબાઈલ ફોન કે OTP દ્વારા અનલોક કરી શકાય છે? અથવા ઈવીએમ કોઈપણ વાયરલેસ ઉપકરણ સાથે કનેક્ટ કરી શકાય છે?

EVM કોણ બનાવે છે?

ભારત ઈલેક્ટ્રોનિક્સ લિમિટેડ (BEL) વિવિધ પ્રકારની ચૂંટણીઓ માટે ઈલેક્ટ્રોનિક વોટિંગ મશીન (EVM)નું ઉત્પાદન કરે છે. ભારત ઈલેક્ટ્રોનિક્સ લિમિટેડ એ ભારત સરકારના સંરક્ષણ મંત્રાલય હેઠળની નવરત્ન PSU છે. તે આર્મી, નેવી અને એર ફોર્સ માટે અત્યાધુનિક ઈલેક્ટ્રોનિક પ્રોડક્ટ્સ અને સિસ્ટમ્સનું ઉત્પાદન કરે છે.

EVMમાં બે યુનિટ છે. કંટ્રોલ યુનિટ (CU) અને બેલેટ યુનિટ (BU). કંટ્રોલ યુનિટ મતદાનના એકંદર નિયંત્રણ, મતદાનનું આચરણ, કુલ થયેલા મતોનું પ્રદર્શન અને પરિણામોની ઘોષણાનું ધ્યાન રાખે છે. તે બટન દબાવવા પર તમામ માહિતી પૂરી પાડે છે. બીજું બેલેટ યુનિટ છે જે એક સરળ મતદાન ઉપકરણ છે. આ ઉમેદવારોની યાદી દર્શાવે છે. તેમાં નામ અને પ્રતીક દાખલ કરવાની સુવિધા છે. મતદાતાએ દરેક ઉમેદવારના નામની નજીક આવેલી ઇચ્છિત સ્વીચ દબાવવાની રહેશે.

શું ઈવીએમ હેક થઈ શકે?

હેકિંગનો અર્થ એ છે કે કોઈ ગેરકાયદેસર હેતુ માટે કમ્પ્યુટર નેટવર્ક સુરક્ષા સિસ્ટમ પર નિયંત્રણ મેળવવું. ઈવીએમના મામલામાં ચૂંટણી પંચે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે તેને હેક કરી શકાય નહીં. કમિશનના જણાવ્યા અનુસાર EVM એક એકલું મશીન છે અને તે કોઈપણ નેટવર્ક સાથે વાયર્ડ કે વાયરલેસ રીતે જોડાયેલ નથી. એટલે કે એકવાર પ્રોગ્રામ લખાઈ જાય પછી તમે તેમાં ફેરફાર કરી શકતા નથી.

શું વાયરલેસ કોમ્યુનિકેશન દ્વારા ઈવીએમ દૂરથી બદલી શકાય છે?

એવો આરોપ છે કે આ કાં તો વાયરલેસ ઉપકરણથી સજ્જ અન્ય ડિસ્પ્લે સાથે મૂળ ડિસ્પ્લે મોડ્યુલને બદલીને અથવા વધારાના સર્કિટ બોર્ડને દાખલ કરીને કરી શકાય છે જે વાયરલેસ ઉપકરણ દ્વારા બાહ્ય એકમ સાથે વાતચીત કરી શકે છે અને તેને નિયંત્રિત કરીને પરિણામ બદલી શકે છે કંટ્રોલ યુનિટ (CU) ડિસ્પ્લે પરિણામ જાહેર કરવા માટે વપરાય છે.

ચૂંટણી પંચનું કહેવું છે કે આવા ફેરફાર માટે પ્રથમ સ્તરના વેરિફિકેશન પછી ઈવીએમને ઘણી વખત એક્સેસ કરવું પડશે. જે કડક સુરક્ષા વચ્ચે અશક્ય છે. બીજું M3 EVM માં ડિસ્પ્લે UADM માં ઇન્સ્ટોલ કરેલું છે. UADM ને ખોલવાનો અથવા તેની સાથે છેડછાડ કરવાનો કોઈપણ પ્રયાસ ઈવીએમને ફેક્ટરી મોડમાં મોકલશે.

શું EVM મેમરી સાથે ચેડાં થઈ શકે?

એવો આક્ષેપ કરવામાં આવે છે કે મેમરી મેનિપ્યુલેટર ઇન્ટિગ્રેટેડ સર્કિટ (IC) ને મેમરી ચિપ પર ક્લિપ કરીને વોટિંગ ડેટા બદલી શકાય છે જ્યાં વોટ ડેટા સ્ટોર કરવામાં આવે છે. આ માટે મતદાન પૂર્ણ થયા પછી કંટ્રોલ યુનિટ સુધી સંપૂર્ણ પ્રવેશની જરૂર પડશે. આ શક્ય નથી કારણ કે ઈવીએમને વહીવટી સુરક્ષા હેઠળ રાખવામાં આવ્યા છે. આ માટે બે સિક્યુરિટી સર્કલ છે. આ સિવાય સ્ટ્રોંગ રૂમની નજીક સીસીટીવી કવરેજ અને ઉમેદવારોના પ્રતિનિધિઓની કડક દેખરેખને કારણે સ્ટ્રોંગ રૂમના સીલ અને તાળા તૂટવાનું શક્ય નથી. મેમરી માઇક્રોકન્ટ્રોલરની અંદર છે જે પોતે UADM ની અંદર છે. UADM ખોલવાનો કોઈપણ પ્રયાસ ઈવીએમને ફેક્ટરી મોડમાં મોકલશે.

શું EVM OTP અથવા બ્લૂટૂથ દ્વારા EVM અનલોક કરી શકાય છે?

મુંબઈ ઈવીએમ વિવાદ પછી, જિલ્લા ચૂંટણી અધિકારી (મુંબઈ) એ ટ્વીટ કર્યું, "...ઈવીએમને અનલોક કરવા માટે મોબાઈલ પર કોઈ OTP (વન ટાઈમ પાસવર્ડ)ની જરૂર નથી. કારણકે તે બિન-પ્રોગ્રામેબલ છે અને ત્યાં કોઈ વાયરલેસ નથી. ઈવીએમને સિસ્ટમની બહાર કોઈપણ વાયર્ડ અથવા વાયરલેસ કનેક્ટિવિટી સાથે કનેક્ટ કરી શકાતું નથી એટલે કે કોઈપણ પ્રકારની ચેડાં થવાની શક્યતાને દૂર કરવા માટે તે એક અદ્યતન તકનીક સાથેનું એકલું ઉપકરણ છે."

શું માઇક્રોકન્ટ્રોલર/મેમરી ચિપ અથવા મધરબોર્ડ બદલી શકાય છે?

વહીવટી અને ટેકનિકલ સુરક્ષાના પગલાંને લીધે આ શક્ય ન બની શકે. ચિપ બદલવા માટે EVM વેરહાઉસમાં પ્રવેશની જરૂર પડશે. ચિપ બદલવા માટે સ્ટ્રોંગ રૂમમાં પ્રવેશ કરવો પડશે અને EVM પિંક પેપર સીલ તોડવી પડશે.

શું ઇવીએમમાં ​​ટેમ્પર્ડ સોર્સ કોડ ટ્રોજન દાખલ કરી શકાય છે?

એવો આરોપ છે કે ચિપના પુનઃપ્રોગ્રામિંગ અને સોફ્ટવેરને ફ્યુઝ કરતી વખતે ચિપ ઉત્પાદક દ્વારા ટ્રોજન દાખલ કરી શકાય છે. આ શક્ય ન પણ બને. રી-પ્રોગ્રામિંગ કરી શકાતું નથી કારણકે આ એક સમયની પ્રોગ્રામેબલ ચિપ્સ છે. ચિપ ઉત્પાદક દ્વારા કોડમાંથી છેડછાડને નકારવામાં આવે છે. કારણકે સોફ્ટવેર BEL/ECIL દ્વારા તેમની ફેક્ટરીઓમાં ઉચ્ચતમ સુરક્ષા વાતાવરણમાં પોર્ટ કરવામાં આવે છે.

શા માટે સવાલો ઉઠાવવામાં આવી રહ્યા છે?

મુંબઈ ઉત્તર પશ્ચિમ લોકસભા મતવિસ્તારને લઈને એક સમાચાર પ્રકાશિત થયા હતા. જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે શિવસેનાના ઉમેદવાર રવિન્દ્ર વાયકરના એક સંબંધીએ 4 જૂને મતગણતરી દરમિયાન ઈવીએમ સાથે જોડાયેલા મોબાઈલ ફોનનો ઉપયોગ કર્યો હતો. વાઈકર માત્ર 48 મતોથી ચૂંટણી જીત્યા હતા.

ચૂંટણી અધિકારી વંદના સૂર્યવંશીએ સ્પષ્ટ કર્યું કે EVMમાં કોઈપણ પ્રકારની ચેડાં અટકાવવા માટે 'મજબૂત વહીવટી સુરક્ષા પગલાં' છે અને તેને 'અનલોક' કરવા માટે કોઈ OTP (વન ટાઈમ પાસવર્ડ)ની જરૂર નથી.

વંદના સૂર્યવંશીએ રવિવારે એક પ્રેસ કોન્ફરન્સને સંબોધતા કહ્યું, 'EVM એક સ્વતંત્ર સિસ્ટમ છે અને તેને 'અનલોક' કરવા માટે કોઈ OTPની જરૂર નથી. તે પ્રોગ્રામ કરી શકાતું નથી. આમાં વાયરલેસ કોમ્યુનિકેશન સ્થાપિત કરી શકાતું નથી. આ એક અખબાર દ્વારા ફેલાવવામાં આવેલું જુઠ છે. મેં પેપરના રિપોર્ટરને સમજાવવાનો પ્રયાસ કર્યો. તેમને IPCની કલમ 505 અને 499 હેઠળ નોટિસ મોકલાશે. ગૌરવને જે મોબાઈલ રાખવા દીધો હતો તે મોબાઈલ તેનો જ હતો. પોલીસ તપાસ બાદ આગળ નક્કી કરવામાં આવશે કે અમે આંતરિક તપાસ કરીશું કે નહીં.