વિટામિન બી૧૨ શરીર માટે જરી પોષક તત્વોમાંથી એક છે, તાજેતરના અભ્યાસે ગુજરાત અને અન્ય કેટલાક રાયોમાં બાળકો અને કિશોરોમાં વિટામિન બી૧૨ અને ફોલેટની આશ્ચર્યજનક ઉણપ અંગે ચિંતા પેદા કરી છે અને નોંધપાત્ર પ્રાદેશિક અસમાનતાઓને પણ પ્રકાશિત કરી છે. ગુજરાતમાં વિટામીન બી૧૨ની ઉણપ ધરાવતા ૪ વર્ષ સુધીના બાળકોનું સૌથી વધુ પ્રમાણ ૨૯.૨% છે. આ વય જૂથમાં ફોલેટની ઉણપમાં ગુજરાત આઠમા ક્રમે છે.


વિટામિન બી૧૨ અને ફોલેટ સૂમ પોષકતત્વો છે જે ઘણા શારીરિક કાર્યેા માટે નિર્ણાયક છે. જેમ કે બી૧૨ અને ફોલેટ ડીએનએ, લાલ રકત કોશિકાઓ અને ચેતા કોષો બનાવવા માટે એકસાથે કામ કરે છે. આ સૂમ પોષકતત્વો ખાસ કરીને બાળકોના વિકાસ માટે મહત્વપૂર્ણ છે. આ અભ્યાસમાં દેશના ૧.૫ લાખ બાળકો અને કિશોરોને આવરી લેવામાં આવ્યા હતા જેમાંથી ૩૩,૮૮૦ જેટલા ૧ થી ૯ વર્ષની વચ્ચેના બાળકો હતા અને ૩૮,૭૫૦ જેટલા ૧૦ થી ૧૯ વર્ષની વચ્ચેના કિશોરો હતા. આ નેશનલ ઇન્સ્િટટૂટ આફ ન્યુટિ્રશન, હૈદરાબાદ અને સેન્ટ જોન્સ મેડિકલ કોલેજ, બેંગ્લોર ઉપરાંત સીતારામ ભરતિયા ઇન્સ્િટટૂટ ઓફ સાયન્સ એન્ડ રિસર્ચ, નવી દિલ્હી દ્રારા સંયુકત અભ્યાસ હતો.


આ અભ્યાસ માટે ઈન્ડિયન કોમ્પ્રીહેન્સિવ નેશનલ ન્યુટ્રીશન સર્વેના ડેટાનું વિશ્લેષણ કરાયું હતું અને તે નેશનલ લાયબ્રેરી ઓફ સાયન્સની જર્નલની ઓગસ્ટ ૨૦૨૩ની આવૃત્તિમાં પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યો હતો. જેમાં ગુજરાત અને પંજાબ જેવા રાયો બી૧૨ની ઉણપ માટે હોટસ્પોટ તરીકે ઉભરી રહ્યા છે, યારે પશ્ચિમ બંગાળ અને કેરળ ઉણપનું સૌથી નીચું સ્તર ધરાવે છે.


ગુજરાતમાં ૪૭.૬% કિશોરોને બી૧૨ની ઉણપ છે. જયારે ૫૯.૪%ને ફોલેટની ઉણપ છે. અમદાવાદ સ્થિત ચિકિત્સકે જણાવ્યું હતું કે, વિટામિન બી૧૨ તમામ માંસ, માછલી અને ઈંડામાં હોય છે અને આ ઉણપ મોટાભાગે શાકાહારી આહાર લેનારાઓમાં જોવા મળે છે. તેમના માટે હત્પં ફળો, તમામ લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી અને કેળાનું સેવન કરવાનું સૂચન છું.

સીએનએનએસ અભ્યાસમાં ફોલેટની ઉણપ સમાન પેટર્નને અનુસરે છે, જેમાં નાગાલેન્ડ અને આંધ્રપ્રદેશ સૌથી આગળ છે અને સિક્કિમ પાછળ છે. નોંધપાત્ર રીતે, મોટાભાગના રાયોમાં વય સાથે બંને ખામીઓનો વ્યાપ વધ્યો છે, જે બાળપણ અને કિશોરાવસ્થા દરમિયાન પૂરતા પ્રમાણમાં વિટામિનના સેવનમાં નિર્ણાયક તફાવત દર્શાવે છે. અભ્યાસમાં એ પણ બહાર આવ્યું છે કે યારે કેન્દ્રીય પ્રદેશ તમામ વય જૂથોમાં ઉચ્ચ બી૧૨ની ઉણપ સાથે ઝઝૂમી રહ્યો છે, ત્યારે ઉત્તરપૂર્વના બાળકોમાં ફોલેટની ઉણપ સૌથી ખરાબ નોંધાઇ છે. અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે, સમૃદ્ધ પરિવારોના બાળકો અને કિશોરોમાં ફોલેટની વધુ ઉણપ જોવા મળી હતી, જે આહારની પસંદગીમાં સંભવિત વિસંગતતાઓ અથવા પોષણ વિશે અપૂરતું જ્ઞાન સૂચવે છે. ગુણવત્તાયુકત પીવાના પાણીની અછત એ વયજૂથમાં ફોલેટની ઉણપ માટે નોંધપાત્ર જોખમ પરિબળ તરીકે ઉભરી આવ્યું છે.


વિટામિન બી૧૨ની ઉણપના લક્ષણો
ત્વચા પીળી પડી જવી, આખાની કિકીનો સફેદ ભાગ પણ પીળો પડી જવો.
કોઈપણ કામમાં મન ન લાગવું અને થકાન અનુભવવી.
અશકિત આવી જવી અથવા ચક્કર આવવા.
ચામડીમાં કઠણતા આવી જવી અને સુકાઈ ગઈ હોય તેવુ લાગવું.
યાદશકિત ઓછી થવી, ધ્યાન કેન્દ્રીત ન થવું.
મો માં ચાંદા પડવા, શ્વાસ લેવામાં તકલીફ થવી.
હાડકા અને સાંધાની સમસ્યાઓ થવી.
એમીનીયાની અસર થવી.