દિલ્હી અને તેની આસપાસના વિસ્તારોમાં વધતા પ્રદૂષણ પર સુપ્રીમ કોર્ટે સરકારને કડક સૂચના આપ્યા બાદ, પર્યાવરણ મંત્રાલયે આજે ખેડૂતો પર પરાલી સળગાવવા પર દંડની રકમ બમણી કરી દીધી છે. હવે બે એકરથી ઓછી જમીન ધરાવતા ખેડૂતોએ 5,000 રૂપિયાનું પર્યાવરણીય વળતર ચૂકવવું પડશે.જ્યારે બે એકર કે તેથી વધુ પરંતુ પાંચ એકરથી ઓછી જમીન ધરાવતા ખેડૂતોએ 10,000 રૂપિયાનું વળતર ચૂકવવું પડશે. તેમજ પાંચ એકરથી વધુ જમીન ધરાવતા ખેડૂતો માટે આ વળતર 30,000 રૂપિયા નક્કી કરવામાં આવ્યું છે.

રાજધાનીની આસપાસ એર ક્વોલિટી મેનેજમેન્ટ કમિશન, 2024 ના સુધારેલા નિયમો હવે અમલમાં આવશે. આ નિયમો ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ, હરિયાણા, રાજસ્થાન અને દિલ્હીની સરકારો માટે ફરજિયાત રહેશે. નવા નિયમો હેઠળ પ્રદૂષણ નિયંત્રણ બોર્ડ, એર ક્વોલિટી મેનેજમેન્ટ કમિશન અને કેન્દ્રીય પર્યાવરણ મંત્રાલયના કાર્યાલયોમાં ફરિયાદ દાખલ કરવાની પ્રક્રિયા નિર્ધારિત કરવામાં આવી છે. આમાં પર્યાવરણીય પ્રદૂષણ સામેની ફરિયાદોની તપાસ અને નિકાલની પ્રક્રિયાનો પણ સમાવેશ થાય છે.

કોર્ટે શું કહ્યું?

4 નવેમ્બરે થયેલી સુનાવણીમાં સુપ્રીમ કોર્ટે પંજાબ અને હરિયાણાને 14 નવેમ્બર સુધીમાં જવાબ દાખલ કરવા કહ્યું હતું. આ પહેલા પણ સુપ્રીમ કોર્ટે કેન્દ્ર સરકારને દિલ્હીમાં વધી રહેલા વાયુ પ્રદૂષણને લઈને પર્યાવરણ સુરક્ષા અધિનિયમ (EPA) હેઠળ નિયમો બનાવવા અને સંબંધિત અધિકારીઓની નિમણૂક કરવા માટે બે અઠવાડિયાનો સમય આપ્યો હતો. કોર્ટે એમ પણ કહ્યું હતું કે તેમને કડક આદેશો આપવા દબાણ ન કરવું જોઈએ. 23 ઓક્ટોબરે થયેલી સુનાવણીમાં સુપ્રીમ કોર્ટ હરિયાણા સરકારની કાર્યવાહીથી સંતુષ્ટ ન હતી.

કલમ 21નું કરવામાં આવી રહ્યું છે ઉલ્લંઘન

જસ્ટિસ અભય એસ. ઓકા, જસ્ટિસ એ. અમાનુલ્લાહ અને જસ્ટિસ એ.જી. મસીહની ખંડપીઠે પંજાબ અને હરિયાણા સરકાર દ્વારા ખેતરોમાં પરાલી બાળવા રોકવાના પ્રયાસોને અપૂરતા ગણાવ્યા હતા. સર્વોચ્ચ અદાલતે કહ્યું કે જો સરકારો ખરેખર કાયદાને લાગુ કરવામાં રસ ધરાવતી હોય, તો ઓછામાં ઓછા એક મુકદ્દમાનો દાખલો હોવો જોઈએ. સુપ્રીમ કોર્ટે એમ પણ કહ્યું કે હવે કેન્દ્ર, પંજાબ અને હરિયાણા સરકારોને યાદ અપાવવાનો સમય આવી ગયો છે કે પ્રદૂષણ મુક્ત વાતાવરણમાં જીવવું એ નાગરિકોનો મૂળભૂત અધિકાર છે. પ્રદૂષિત વાતાવરણમાં રહેવું એ બંધારણની કલમ 21 હેઠળના મૂળભૂત અધિકારોનું ઘોર ઉલ્લંઘન છે.