ઉત્તર પ્રદેશના પ્રયાગરાજમાં બુલડોઝરની કાર્યવાહીથી સુપ્રીમ કોર્ટ આશ્ચર્યચકિત છે. ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતે અરજદારોને તેમના મકાનો ફરીથી બનાવવાની મંજૂરી આપીને માત્ર રસ્તો જ નથી આપ્યો, પરંતુ રાજ્ય સરકારને કડક ચેતવણી પણ આપી છે. વાસ્તવમાં, અરજદારોએ કોર્ટને જણાવ્યું હતું કે રાજ્ય સરકારે જમીનનો ભાગ ગેંગસ્ટર અતિક અહેમદનો હોવાનું માનીને ઘરો તોડી પાડ્યા હતા. ૨૦૨૩માં અતીકની હત્યા કરવામાં આવી હતી.

આ અરજીની સુનાવણી જસ્ટિસ અભય એસ ઓક અને જસ્ટિસ ઉજ્જલ ભુઇયાની બેન્ચ દ્વારા કરવામાં આવી રહી હતી. સુપ્રીમ કોર્ટનું કહેવું છે કે અરજદારોને પોતાના ખર્ચે તોડી પાડવામાં આવેલા મકાનો ફરીથી બનાવવાની મંજૂરી આપવામાં આવશે. જો કે, તેમાં કેટલીક શરતોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. જેમ કે અપીલ નિયત સમયની અંદર અપીલ અધિકારી સમક્ષ દાખલ કરવાની રહેશે. કોર્ટે કહ્યું કે જો તેમની અપીલ ફગાવી દેવામાં આવે તો અરજદારોએ પોતાના ખર્ચે મકાનો તોડી પાડવા પડશે.

બેન્ચે કહ્યું, 'અમે એક આદેશ પસાર કરીશું કે તેઓ પોતાના ખર્ચે ઘર ફરીથી બનાવી શકે છે અને જો અપીલ ફગાવી દેવામાં આવે છે, તો તેમણે પોતાના ખર્ચે તેને તોડી પાડવું પડશે.' આ કેસમાં અરજદારોમાં એડવોકેટ ઝુલ્ફીકાર હૈદર, પ્રોફેસર અલી અહેમદ, બે વિધવાઓ અને એક અન્ય વ્યક્તિનો સમાવેશ થતો હતો.

૨૪ કલાકમાં મકાનો તોડી પાડવામાં આવ્યા હતા

અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટમાં અરજી ફગાવી દેવામાં આવ્યા બાદ, અરજદારોએ સુપ્રીમ કોર્ટનો સંપર્ક કર્યો. તેમના આરોપો હતા કે અધિકારીઓએ શનિવારે મોડી રાત્રે નોટિસ ફટકારી હતી અને બીજા જ દિવસે મકાનો તોડી પાડવામાં આવ્યા હતા. તેમને આ કાર્યવાહીને પડકારવાની તક પણ મળી નહીં. એટર્ની જનરલ આર વેંકટરામણીએ જણાવ્યું હતું કે અરજદારોને 8 ડિસેમ્બર, 2020 ના રોજ અને ત્યારબાદ જાન્યુઆરી અને માર્ચ 2021 માં નોટિસ મળી હતી.તેમણે કહ્યું, 'આવી સ્થિતિમાં આપણે એવું ન કહી શકીએ કે પૂરતી પ્રક્રિયાનું પાલન કરવામાં આવ્યું નથી.' જોકે, કોર્ટે રાજ્યના ખુલાસાને સ્વીકાર્યો ન હતો અને કહ્યું હતું કે નોટિસ અયોગ્ય રીતે જારી કરવામાં આવી હતી. કોર્ટે એમ પણ કહ્યું કે, 'રાજ્ય એવું ન કહી શકે કે જો આ લોકો પાસે એક કરતાં વધુ ઘર હોય, તો અમે કાયદાની પ્રક્રિયાનું પાલન કરીશું નહીં અને તોડી પાડવાની પ્રક્રિયા સામે અપીલ દાખલ કરવા માટે પણ સમય આપીશું નહીં.

અરજદારોની દલીલો શું હતી

અરજદારોએ પોતાને ભાડે રાખનારા તરીકે વર્ણવ્યા છે. તેમનું કહેવું છે કે તેમણે જમીનના લીઝને ફ્રીહોલ્ડમાં રૂપાંતરિત કરવા માટે અરજી કરી છે. તેમણે કહ્યું કે ડિમોલિશન નોટિસ 1 માર્ચ, 2021 ના ​​રોજ જારી કરવામાં આવી હતી અને 6 માર્ચે પ્રાપ્ત થઈ હતી અને ડિમોલિશન પ્રક્રિયા 7 માર્ચે શરૂ થઈ હતી. પરિણામે, તેમને ઉત્તર પ્રદેશ શહેરી આયોજન અને વિકાસ અધિનિયમની કલમ 27(2) હેઠળ આદેશને પડકારવાનો અધિકાર નહોતો.

સુપ્રીમ કોર્ટનો પાછલો આદેશ

નવેમ્બર 2024 માં, સર્વોચ્ચ અદાલતે માર્ગદર્શિકા જારી કરી હતી. આમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે પૂર્વ સૂચના વિના તોડી પાડવાની પ્રક્રિયા હાથ ધરવામાં આવશે નહીં. ઉપરાંત, ઘરમાં રહેતા લોકોને જવાબ આપવા માટે 15 દિવસનો સમય આપવામાં આવશે અને આ નોટિસ ફક્ત રજિસ્ટર્ડ પોસ્ટ દ્વારા મોકલવામાં આવશે. કોર્ટે એમ પણ કહ્યું હતું કે આ પ્રક્રિયાથી પ્રભાવિત લોકોને અધિકારી સમક્ષ વ્યક્તિગત રીતે હાજર થવાની તક મળશે.

વધુમાં, ડિમોલિશન ઓર્ડરને અંતિમ સ્વરૂપ આપ્યા પછી પણ, તેને 15 દિવસ માટે રોકવો પડશે જેથી ત્યાં રહેતી વ્યક્તિ સ્થળ ખાલી કરવાની અથવા નિર્ણયને પડકારવાની વ્યવસ્થા કરી શકે.