વિશ્વભરમાં પ્રાણીઓની લાખો પ્રજાતિઓ જોવા મળે છે. આ પૈકી  મનુષ્ય ખાસ કરીને પક્ષીઓને સૌથી વધુ પસંદ કરે છે. કારણકે મોટાભાગના પક્ષીઓ તેમની કોમળતા, રંગ અને વાણીને કારણે માણસોને પોતાની તરફ આકર્ષે છે. જેમાં કબૂતરોનો ઉપયોગ મોટે ભાગે સંદેશવાહક તરીકે થતો હતો. આજે પણ લોકો જાસૂસી માટે કબૂતરોનો ઉપયોગ કરે છે. ત્યારે પ્રશ્ન એ થાય કે કબૂતર કેટલું બુદ્ધિશાળી હશે કે તે રસ્તાઓ યાદ રાખે છે અને યોગ્ય વ્યક્તિ સુધી સંદેશ પહોંચાડે છે.

કબૂતર

ઈન્ટરનેટ આવ્યા પછી  કોઈ પણ સંદેશ એક સેકન્ડથી ઓછા સમયમાં દૂરના દેશમાં મોકલી શકાય છે. આજકાલ કોઈને મેસેજ મોકલવો ખૂબ જ સરળ છે. આજે ફક્ત સ્માર્ટફોન અથવા કોમ્પ્યુટર પર એક મેસેજ ટાઈપ કરવાનો છે અને માત્ર એક ક્લિકથી તે મેસેજ માઈલો દૂર બેઠેલી વ્યક્તિને મોકલવામાં આવે છે. પરંતુ પ્રાચીન સમયમાં સંદેશા મોકલવામાં ઘણો સમય લાગતો હતો.

કેટલીકવાર તે એક વર્ષથી વધુ સમય લે છે. પત્ર લખવો અને પછી ચાલીને જઈને તે સંદેશો હાથોહાથ પહોંચાડવો એ કદાચ સંચારનું સૌથી મૂળભૂત અને લાંબો સમય ચાલતું માધ્યમ હતું. એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ મેસેજ મોકલવામાં ઘણો સમય વેડફાતો હતો. ઘણી વખત લોકો મહિનાઓ પછી તેમના પરિવારના સભ્યોના સંદેશા મેળવતા હતા.

ઘોડા પર અથવા પગપાળા સંદેશા પહોંચાડવા સંતોષકારક હતો  પરંતુ તેમાં ઘણી સમસ્યાઓનો પણ સામનો કરવો પડ્યો હતો. જેમ કે અપ્રમાણિક સંદેશવાહક, અકસ્માતો, સંદેશાઓની ખોટ, અનપેક્ષિત વિલંબ અને ગોપનીયતાનો અભાવ. આ કારણોસર ઘણા લોકો સંદેશા મોકલવાથી માણસોને સંપૂર્ણપણે દૂર કરવા માંગતા હતા. પ્રાચીન ઈતિહાસ દર્શાવે છે કે ભૂતકાળની પેઢીઓમાં લોકો તેમના સંદેશાઓને ટૂંકા સમયમાં લાંબા અંતર સુધી લઈ જવા માટે પાળેલા કબૂતરોનો ઉપયોગ કરતા હતા. ફિલ્મો અને ટેલિવિઝન શોમાં સંદેશા લઇ જતા કબૂતરોને ઘણી વાર જોયા હશે પણ પત્ર મોકલવા માટે કબૂતરોનો જ ઉપયોગ કરવાનું કારણ શું હતું.

કબૂતરનું મગજ

કબૂતરોની પેટર્ન અને હિલચાલનો અભ્યાસ કરતી વખતે એવું જાણવા મળ્યું હતું કે તેઓ દિશાઓ યાદ રાખવાની અદભૂત સમજ ધરાવે છે. તેઓ દરેક દિશામાં માઇલો સુધી ઉડ્યા પછી પણ તેમના માળા સુધીના  તેમના રસ્તાને નેવિગેટ કરવામાં સક્ષમ છે. કબૂતરો તે પક્ષીઓમાં આવે છે જેમાં રસ્તાઓ યાદ રાખવાની ગુણવત્તા હોય છે.

એક કહેવત એવી પણ છે કે કબૂતરોના શરીરમાં એક પ્રકારની જીપીએસ સિસ્ટમ હોય છે, જેના કારણે તેઓ પોતાનો રસ્તો ક્યારેય ભૂલતા નથી. કબૂતરોમાં રસ્તો શોધવા માટે મેગ્નેટોરસેપ્શન કૌશલ્ય હોય છે. આ એક ગુણવત્તા છે જે કબૂતરોમાં હોય છે. આ તમામ ગુણો ઉપરાંત કબૂતરોના મગજમાં જોવા મળતા 53 કોષોના જૂથની પણ ઓળખ કરવામાં આવી છે, જેની મદદથી તેઓ દિશા ઓળખવામાં અને પૃથ્વીનું ચુંબકીય ક્ષેત્ર નક્કી કરવામાં સક્ષમ છે. આ સિવાય કબૂતરોની આંખોના રેટિનામાં ક્રિપ્ટોક્રોમ નામનું પ્રોટીન જોવા મળે છે, જે તેમને ઝડપથી રસ્તો શોધવામાં મદદ કરે છે. તેથી જ તેને સંદેશવાહક કહેવામાં આવતા હતા.