મુખ્યમંત્રી યોગી આદિત્યનાથની પીએમ મોદી સાથેની મુલાકાત બાદ ગઈકાલે કેબિનેટની બેઠક યોજાઈ હતી. બેઠકમાં યોગી સરકારે પોલીસ મહાનિર્દેશકની પસંદગી અને નિમણૂક માટેના નિયમો 2024ને મંજૂરી આપી દીધી છે. હવે રાજ્ય સરકાર પોતે જ ઉત્તર પ્રદેશમાં પોલીસ વિભાગના વડાની પસંદગી કરી શકશે. એટલે કે મુખ્યમંત્રી રાજ્યના પોલીસ મહાનિર્દેશક તરીકે તેમની પસંદગીના ચહેરાની નિમણૂક કરી શકશે. નવા નિયમો જાહેર થયા પછી યુપીમાં પોલીસ વિભાગના વડાની નિમણૂકમાં કેન્દ્ર (UPSC)ની કોઈ દખલગીરી રહેશે નહીં. હવે ન તો રાજ્ય સરકારે 5 અધિકારીઓના નામોની પેનલ મોકલવી પડશે અને ન તો પરત આવેલા ત્રણમાંથી એક નામને મંજૂરી આપવાની ફરજ પડશે.

પોલીસ સુધારા અંગે દાખલ કરાયેલી અરજી પર 2006માં સુપ્રીમ કોર્ટમાં આપેલા નિર્ણય અને આદેશ અનુસાર રાજ્ય સરકારો નવો પોલીસ કાયદો ઘડે તેવી અપેક્ષા હતી.  જેથી પોલીસ તંત્રને કોઈપણ દબાણથી મુક્ત રાખી શકાય. નાગરિકોના અધિકારોનું રક્ષણ કરવાની સાથે કાયદાનું શાસન સ્થાપિત કરી શકાય છે. યુપી એ 8 રાજ્યોમાંનું એક હતું જેને સુપ્રીમ કોર્ટે આ મામલામાં તિરસ્કારની નોટિસ જાહેર કરી હતી. સુપ્રીમ કોર્ટની આ ગાઈડલાઈન યુપી સરકાર માટે લાઈફલાઈન તરીકે કામ કરી રહી છે.

શું કહ્યું સુપ્રીમ કોર્ટે?

સુપ્રીમ કોર્ટે નિર્ણયમાં કહ્યું હતું કે ડીજીપીની નિમણૂક માટે રાજ્ય સરકાર પોતાની પેનલ બનાવી શકે છે. આ પેનલમાં મુખ્ય સચિવ UPSC દ્વારા નામાંકિત વ્યક્તિ, ઉત્તર પ્રદેશ પબ્લિક સર્વિસ કમિશનના અધ્યક્ષ અથવા તેમના નામાંકિત, અધિક મુખ્ય સચિવ અથવા મુખ્ય સચિવ ગૃહ અને નિવૃત્ત ડીજીપીનો સમાવેશ થવો જોઈએ. કેટલાક રાજ્યોમાં તે પહેલાથી જ બનાવવામાં આવ્યું હતું. હવે યુપી સરકાર પણ તેનો અમલ કરશે. યુપી સરકારની આ પહેલ સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશ પર આધારિત છે.

નિર્ણયમાંથી શું રાજકીય અર્થ કાઢવામાં આવી રહ્યો છે?

રાજકીય વિશ્લેષકો આ મહત્વના નિર્ણયને અલગ દ્રષ્ટિકોણથી જોઈ રહ્યા છે. તેમનું માનવું છે કે દિલ્હી અને લખનૌ વચ્ચે વધી રહેલા અંતરને કારણે આ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. આવા મહત્વના નિર્ણયની કોઈને જાણ નહોતી. સીએમ યોગીને ખબર હતી કે તેમના બીજા કાર્યકાળમાં તેઓ તેમની પસંદગીના ડીજીપી પણ નહીં મેળવી શકે. અઢી વર્ષમાં ચાર કાર્યકારી ડીજીપીની નિમણૂંક રાજ્યના પોલીસ વડાની નિમણૂકમાં કેન્દ્રની કેટલી દખલગીરી છે તેની કહાની કહેવા માટે પૂરતી છે. તેમાં ડીએસ ચૌહાણ, આરકે વિશ્વકર્મા, વિજય કુમાર અને હાલમાં પ્રશાંત કુમારના નામ સામેલ છે. આ સાથે એ પણ નક્કી કરવામાં આવ્યું છે કે 2027ની વિધાનસભા ચૂંટણી સીએમ યોગીના પ્રિય ડીજીપીની દેખરેખમાં થશે.

હવે ડીજીપીની નિમણૂક કેવી રીતે થશે, કાર્યકાળ કેટલો રહેશે?

મુખ્યમંત્રી યોગી આદિત્યનાથની અધ્યક્ષતામાં, કેબિનેટે પોલીસ મહાનિર્દેશક, ઉત્તર પ્રદેશ પસંદગી અને નિમણૂક નિયમો 2024 ને મંજૂરી આપી. ડીજીપીની પસંદગી માટે એક કમિટી બનાવવામાં આવશે, જે નક્કી કરશે કે રાજ્યના ડીજીપી કોણ હશે. આ કમિટીની રચના હાઈકોર્ટના નિવૃત્ત જજની અધ્યક્ષતામાં કરવામાં આવશે. આ સમિતિમાં મુખ્ય સચિવ, યુનિયન પબ્લિક સર્વિસ કમિશન દ્વારા નામાંકિત અધિકારી, ઉત્તર પ્રદેશ પબ્લિક સર્વિસ કમિશનના અધ્યક્ષ અથવા નામાંકિત અધિકારી, અધિક મુખ્ય સચિવ ગૃહ, એક નિવૃત્ત ડીજીપી કે જેમણે ડીજીપી તરીકે કામ કર્યું છે તે સભ્યો હશે. સમિતિ દ્વારા પસંદ કરાયેલા ડીજીપીનો લઘુત્તમ કાર્યકાળ બે વર્ષનો નિર્ધારિત કરવામાં આવ્યો છે.

નવા નિયમો શું કહે છે?

આ નિયમોનો ઉદ્દેશ ડીજીપીના પદ પર નિમણૂક માટે યોગ્ય વ્યક્તિની પસંદગી માટે સ્વતંત્ર અને પારદર્શક તંત્રની સ્થાપના કરવાનો છે, જેથી તેની પસંદગી રાજકીય અથવા વહીવટી હસ્તક્ષેપથી મુક્ત હોય તેની ખાતરી કરી શકાય. તે રાજ્યની ચોક્કસ પરિસ્થિતિઓ અને પોલીસિંગ જરૂરિયાતો અનુસાર પણ છે. એવી પરિકલ્પના કરવામાં આવી છે કે રાજ્ય સરકાર દ્વારા પોલીસ દળનું નેતૃત્વ કરવા માટે ડીજીપીની પસંદગી તેમની સેવાની લંબાઈ, સામાન્ય રીતે ખૂબ જ સારો સર્વિસ રેકોર્ડ અને અનુભવના આધારે કરવામાં આવશે. નોમિનેશન કમિટી એવા અધિકારીઓના નામ પર વિચાર કરશે જેમની નિવૃત્તિમાં છ મહિનાથી વધુ સમય બાકી છે. મેટ્રિક્સના લેવલ 16માં ડીજીપીના પદ પર કામ કરતા હોય તેવા નામોને જ ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે.

સરકારને પણ DGPને હટાવવાનો અધિકાર

ડીજીપીને પદ પરથી દૂર કરવા સંબંધિત જોગવાઈઓમાં સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા પસાર કરવામાં આવેલી માર્ગદર્શિકાનું પાલન કરવામાં આવ્યું છે. કોઈપણ ફોજદારી કેસ અથવા ભ્રષ્ટાચારના કેસમાં, અથવા જો તે અન્યથા તેની ફરજો અને જવાબદારીઓ નિભાવવામાં નિષ્ફળ જાય, તો તેને બે વર્ષનો સમયગાળો પૂરો થાય તે પહેલાં રાજ્ય સરકાર દ્વારા તેની જવાબદારીમાંથી મુક્ત કરવામાં આવશે. હાલમાં પ્રશાંત કુમાર કાર્યકારી ડીજીપી છે અને તેઓ મે 2025માં નિવૃત્ત થશે. નવા નિયમો હેઠળ, પ્રશાંત કુમાર પૂર્ણ-સમયના ડીજીપી બનવા માટે તમામ યોગ્યતાઓને પૂર્ણ કરે છે.

શું છે યોગી સરકારનો ઈરાદો?

યોગી સરકારનો પણ એવો જ ઇરાદો જણાય છે કે નવી વ્યવસ્થામાં પ્રશાંત કુમારને પ્રથમ ડીજીપી બનાવવામાં આવે. નવા ડીજીપી બન્યા બાદ તેમનો કાર્યકાળ ઓછામાં ઓછો બે વર્ષનો રહેશે. નિષ્ણાતો કહે છે કે જો બધું બરાબર રહ્યું તો 2027ની વિધાનસભા ચૂંટણી પ્રશાંત કુમાર ડીજીપી તરીકે યોજાય તેવી પૂરી સંભાવના છે.