બુંદેલખંડમાં પરાઘ (પરીખ) એક એવી પ્રથા છે, જે માત્ર એક જ નહીં પરંતુ અનેક ગામોને અસર કરે છે. એટલું જ નહીં, આ પરંપરા હેઠળ એક વ્યક્તિની ભૂલની સજા આખા ગામને ભોગવવી પડે છે. આ ગામોમાં, જ્યારે પરાગ લગાવવામાં આવે છે, ત્યારે ન તો લગ્નના સાત ફેરા લેવામાં આવે છે, ન તો કન્યાને વિદાય આપવામાં આવે છે, ન તો વરરાજા ઘોડી પર ચઢી શકે છે. કોઈ વ્યક્તિ કે ગાયનું મારણ થતાં જ ગામમાં તે પ્રથાને માનવામાં આવે છે. એક અંદાજ મુજબ, પરંપરાના કારણે છેલ્લા 10 વર્ષમાં 12 ગામના 975 પરિવારોને ગામની બહાર જઈને લગ્ન કરવા પડ્યા હતા.

તમામ વર્ગના લોકો પરંપરાગત રીતે નક્કી કરે છે કે જે વ્યક્તિ પર ગાય કે મનુષ્યની હત્યાનો આરોપ છે, તે જાણતા હોય કે અજાણતાં, તેણે તીર્થધામમાં જઈને સ્નાન કરવું જોઈએ. આરોપીએ તુલસી-શાલિગ્રામ વિવાહ કરવવા અને ક્ષમતા મુજબ ગામડામાં સમૂહભોજનનુ આયોજન કરવું પડશે. તે પછી પણ જ્યાં સુધી પરિવારમાં દીકરીના લગ્ન ન થાય ત્યાં સુધી ગામમાં કોઈના ઘરે કોઈ જઈ શકતું નથી. હા, પરંપરા અમલમાં હોય ત્યારે ગામની બહાર લગ્ન કરી શકાય છે.

છેલ્લા 10 વર્ષથી ઘણા ગામોમાં શરણાઈ સાંભળવામાં આવી નથી. આ પ્રથા મુજબ એવું માનવામાં આવે છે, કે આ સમય દરમિયાન જો કોઈના લગ્ન થાય તો આખા ગામમાં કોઈ મોટી આફત આવે અથવા કોઈ અઘટિત ઘટના બનવાની શક્યતા હોય એવું માનવામાં આવે છે. આ કારણે ભૂલથી પણ કોઈ આ પરંપરા તોડતું નથી. સાગરમાં પણ કેટલાક ગામો એવા છે જ્યાં પરગ પ્રણાલી દસ વર્ષથી વધુ સમયથી અમલમાં છે.  ગામની બહાર સેંકડો લગ્નો થયા છે. હાલમાં, જિલ્લાના જે ગામોમાં પરાગ થયું છે તેમાં સગૌની, બિસરાહા, મદૈયા, પીદારુઆ, જગદીશ બમહોરી, આસોલી, ગોંડુ, હુડા બમહોરી, ભંગેલા, ડુંગસરા, છાપરી ગામોનો સમાવેશ થાય છે.

આ પરંપરા તોડી ન શકાય
આવું જ એક ગામ લાલોઈ છે. આ ગામની વસ્તી 1970 છે અને અહીં 418 પરિવારો રહે છે. આ ગામમાં 12 વર્ષથી પરગ પરંપરા ચાલી આવે છે. ગામમાં એક વ્યક્તિની હત્યા કરવામાં આવી હતી. ગામના વડીલ પરમલાલ સાહુનું કહેવું છે કે પરંપરા શરૂ થયા બાદ તેમને તેમની પૌત્રીના લગ્ન 22 કિલોમીટર દૂર બંદરીમાં કરવા પડ્યા હતા. ગામડામાં ધનિક લોકો બહાર જઈને સારા લગ્ન કરી શકે છે, પરંતુ ગરીબ લોકો માટે બહાર જઈને લગ્ન કરવાનો ખર્ચ વધી જાય છે. તેઓ મહેમાનો માટે યોગ્ય વ્યવસ્થા કરી શકતા નથી, પરંતુ પ્રથાના કારણે તેમને આમ કરવું પડે છે.

આવું જ એક ગામ છે રોંડા. અહીંની વસ્તી 2736 છે. અહીં 603 પરિવારો રહે છે. અહીં પણ આ પરંપરા છેલ્લા 12 વર્ષથી ચાલી આવે છે. વિવાદ દરમિયાન અહીં એક વ્યક્તિની હત્યા કરવામાં આવી હતી. આવી સ્થિતિમાં 11 વર્ષમાં 250 દીકરીઓના લગ્ન કરાવવા માટે લોકોએ અન્ય જગ્યાએ જવું પડ્યું. જો કે, આ જ ગામના પ્રહલાદ મિશ્રાએ પહેલ કરી અને 6 વર્ષ પહેલા તેમની મોટી દીકરીના લગ્ન ગામમાં કરાવ્યા. ગામલોકોએ તેમને રોક્યા અને ધમકી આપી કે આમ કરવાથી ખરાબ શુકન આવશે. તેમની પત્ની મીના મિશ્રા કહે છે કે આજે અમારી દીકરીને બે બાળકો છે. સારું સાસરે ઘર મળ્યું. ત્યારથી ગામમાં 150 લગ્નો થયા છે.