રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) એવી કોઈ નોટ બહાર પાડતી નથી કે જેના પર ગવર્નરની સહી ન હોય. દરેક નોટની મધ્યમાં રાજ્યપાલની સહી જોવા મળે છે. આરબીઆઈનું કામ માત્ર નોટો છાપવાનું નથી પરંતુ બેંકોના વ્યાજ દરો નક્કી કરવાનું પણ છે. જો કે બેંકોને પણ તેમને બદલવાનો અધિકાર છે. ફરી એકવાર આ પોસ્ટ ચર્ચામાં છે. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાએ સંજય મલ્હોત્રાને ગવર્નર તરીકે નિયુક્ત કર્યા છે આ પહેલા તેઓ રેવન્યુ સેક્રેટરીના પદ પર હતા.

ટૂંક સમયમાં જ આરબીઆઈ દ્વારા જારી કરવામાં આવેલી નોટોમાં નવા ગવર્નર સંજય મલ્હોત્રાના હસ્તાક્ષર જોવા મળશે. ત્યારે સવાલ એ છે કે ભારતીય નોટોમાં તેમની સહી શા માટે જરૂરી છે અને શું સહી વગર નોટો જારી કરી શકાય?

કાયદો જે આરબીઆઈને સત્તા આપે છે

આરબીઆઈને ઘણી સત્તાઓ મળી છે, તેનું એક કારણ કાયદો છે. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા એક્ટ, 1934 દ્વારા આરબીઆઈને ચલણ વ્યવસ્થાપનની જવાબદારી સોંપવામાં આવી હતી. RBI એક્ટની કલમ 22 જ આ બેંકને ચલણ જારી કરવાનો અધિકાર આપે છે.

ચલણ પર રાજ્યપાલની સહી છે પરંતુ રસપ્રદ વાત એ છે કે એક નોટ એવી છે કે જેના પર તેમની સહી દેખાતી નથી. તે એક રૂપિયાની નોટ છે. વાસ્તવમાં, એક રૂપિયાની નોટ બહાર પાડવાનું કામ આરબીઆઈ દ્વારા નહીં પરંતુ ભારત સરકારના નાણા મંત્રાલય દ્વારા કરવામાં આવે છે. આ નોટ પર મંત્રાલયના સચિવની સહી દેખાઈ રહી છે. આ જ કારણ છે કે એક રૂપિયાની નોટ પર RBI ગવર્નરની સહી નથી હોતી. બે રૂપિયા અને તેનાથી વધુ મૂલ્યની નોટો પર રાજ્યપાલની સહી ફરજિયાત છે.

નોટો પર સહી કરવાનું આ છે કારણ

નોટ પર સહી કરવાનું કારણ છે. આવું એટલા માટે કરવામાં આવે છે જેથી નોટને માન્ય જાહેર કરી શકાય. જ્યારે ગવર્નરની સહી સાથે નોટ જારી કરવામાં આવે છે ત્યારે ખાતરી આપવામાં આવે છે કે નોટની કિંમત જેટલી રકમ ચૂકવવાની જવાબદારી રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાની છે.

આ માટે બેંક નોટ પર એક લીટી પણ લખેલી છે... હું ધારકને 00 રૂપિયા ચૂકવવાનું વચન આપું છું. ચલણને સામાન્ય ભાષામાં બેંકનોટ કહેવામાં આવે છે તેમ છતાં, બેંક તેને પ્રોમિસરી નોટ કહે છે કારણ કે તેમાં એક વચન આપવામાં આવ્યું છે. આ લાઇન ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે તેમાં ચલણના મૂલ્યનો પણ ઉલ્લેખ છે અને તેની ખાતરી રાજ્યપાલ પોતે આપે છે. નિયમ કહે છે કે ભારતીય રિઝર્વ બેંક ગવર્નરના હસ્તાક્ષર વિના કોઈપણ બેંક નોટ બહાર પાડી શકે નહીં. આ જ કારણ છે કે તમામ નોટોમાં તેમની સહી ફરજીયાતપણે જોવા મળે છે.