ટોક્યો પેરાલિમ્પિક્સ-2020ના 19 મેડલના આંકડાને પાછળ છોડીને ભારતે પેરિસ પેરાલિમ્પિક્સમાં 20 થી વધુ મેડલ જીતીને હલચલ મચાવી દીધી છે. પેરિસ પેરાલિમ્પિક્સમાં મેડલનો આ આંકડો પણ આશ્ચર્યજનક છે કારણ કે લંડન પેરાલિમ્પિક્સ (2012)માં ભારતને માત્ર એક જ મેડલ મળ્યો હતો. ત્યાર બાદ રિયો-2016માં માત્ર 4 મેડલ આવ્યા હતા. બીજી તરફ જો આપણે ઓલિમ્પિકની વાત કરીએ તો ભારત રમતગમતના આ મહાકુંભની કોઈપણ એક સિઝનમાં ક્યારેય 7 મેડલથી આગળ વધી શક્યું નથી. જ્યારે આ વખતે પેરિસ પેરાલિમ્પિક્સમાં મેડલનો વરસાદ થયો હતો. પેરાલિમ્પિક્સ એ શારીરિક, બૌદ્ધિક અથવા દૃષ્ટિની ક્ષતિઓ ધરાવતા ખેલાડીઓ માટેની સ્પર્ધા છે.

પેરાલિમ્પિક્સમાં મેડલ્સમાં ભારે વધારો થવાનું મુખ્ય કારણ તેમાં ભાગ લેનારા ખેલાડીઓની વધતી સંખ્યા છે. છેલ્લા કેટલાક પેરાલિમ્પિક્સ વિશે વાત કરીએ તો ભારતના 19 ખેલાડીઓએ રિયોમાં ભાગ લીધો હતો અને 2 ગોલ્ડ મેડલ સહિત 4 મેડલ જીત્યા હતા. આ પછી ટોક્યો પેરાલિમ્પિક્સમાં ભારતના 54 પેરા એથ્લેટ્સે ભાગ લીધો હતો. જેમાં ભારતે 5 ગોલ્ડ મેડલ સહિત 19 મેડલ જીત્યા હતા. અને હવે પેરિસ પેરાલિમ્પિક્સમાં ખેલાડીઓની સંખ્યા વધીને 84 થઈ ગઈ છે. સ્વાભાવિક છે કે જેમ જેમ ખેલાડીઓ વધ્યા તેમ મેડલ પણ વધ્યા છે. 6 સપ્ટેમ્બર સુધી ભારતે 6 ગોલ્ડ સહિત 27 મેડલ જીત્યા છે.

પેરિસમાં ભારતે 12 રમતોમાં ભાગ લીધો હતો જ્યારે ટોક્યોમાં ભારતીય ખેલાડીઓએ માત્ર 9 રમતોમાં ભાગ લીધો હતો. ભારતે પેરિસમાં ત્રણ નવી રમતોમાં ભાગ લીધો જેમાં પેરા-સાઇકલિંગ, પેરા-રોઇંગ અને બ્લાઇન્ડ જુડોનો સમાવેશ થાય છે.

ભારતીય પેરાલિમ્પિક્સમાં પુરૂષો કરતાં મહિલા ખેલાડીઓએ સારું પ્રદર્શન કર્યું છે.  ટોક્યોમાં ચારેય બેડમિન્ટન મેડલ પુરુષો પ્રમોદ ભગત, કૃષ્ણ નાગર, સુહાસ યથિરાજ અને મનોજ સરકાર દ્વારા જીત્યા હતા. જ્યારે પેરિસમાં ત્રણ મહિલાઓ તુલાસિમાથી મુરુગેસન, નિત્યા શ્રી સિવાન અને મનીષા રામદોસ પોડિયમ પર પહોંચી.  જ્યારે માત્ર બે પુરૂષો મેડલ જીતી શક્યા છે.

રસપ્રદ વાત એ છે કે ભારતને તેનો પહેલો મહિલા મેડલ 2016માં દીપા મલિકમાં મળ્યો હતો અને હવે પેરિસમાં 9 મહિલાઓએ મેડલ જીત્યા છે.

ભારત ચોક્કસપણે સાચા માર્ગ પર છે, પરંતુ હજુ ઘણું કરવાનું બાકી છે. ભારતમાં લગભગ અડધી ઈવેન્ટમાં સહભાગીઓ નથી. પેરિસ પેરાલિમ્પિક્સમાં ભારતમાંથી માત્ર એક જ સ્પર્ધકે સ્વિમિંગમાં ભાગ લીધો હતો.

ઓલિમ્પિકની સરખામણીમાં પેરાલિમ્પિક્સમાં વધુ મેડલ આવવા લાગ્યા છે. એ વાત પણ સાચી છે કે ઓલિમ્પિકની સરખામણી પેરાલિમ્પિક્સ સાથે ન થઈ શકે. જ્યારે આંકડાની વાત આવે છે, ત્યારે ઓલિમ્પિક્સની સરખામણીમાં પેરાલિમ્પિક્સમાં જીતેલા મેડલની સંખ્યા ચોક્કસપણે ધ્યાન આકર્ષિત કરે છે.

પેરાલિમ્પિક્સમાં વધુ સારા પ્રદર્શનના મુખ્ય કારણો

પેરા-સ્પોર્ટ્સ પર વધુ ધ્યાન અને રોકાણ

તાજેતરના વર્ષોમાં ભારત સરકાર અને પેરાલિમ્પિક સમિતિએ પેરા-એથ્લેટ્સની ઓળખ, તાલીમ અને સમર્થન માટે નક્કર પગલાં લીધાં છે. તેમાં ખાસ કરીને પેરા-સ્પોર્ટ્સ માટે વધેલા ભંડોળ, કોચિંગ સંસાધનો અને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો સમાવેશ થાય છે. પેરિસ પેરાલિમ્પિક માટે રૂ. 74 કરોડ ફાળવવામાં આવ્યા હતા. જ્યારે ટોક્યો પેરાલિમ્પિક ચક્ર માટે માત્ર રૂ. 26 કરોડ ફાળવવામાં આવ્યા હતા.

જો મૂળભૂત સ્તરે જોવામાં આવે તો ખેલો ઈન્ડિયા પેરાગેમ્સ ગયા વર્ષે જ શરૂ થઈ હતી. ખેલો ઈન્ડિયા અભિયાનમાં પણ મદદ મળી. અગાઉ  પેરા સ્પોર્ટ્સને એનજીઓ તરીકે જોવામાં આવતું હતું. પરંતુ હવે તેને હાર્ડકોર રમત અને સમાંતર રમત તરીકે ગણવામાં આવે છે.

પેરા ગેમ્સમાં પણ ભારતની સંડોવણી વધી છે. તેનું હોલમાર્ક ઇન્ટરનેશનલ પેરાલિમ્પિક વર્લ્ડ કપ હતું. જે આ વર્ષે દિલ્હીમાં આયોજિત કરવામાં આવ્યું હતું. સમગ્ર વિશ્વમાં તેની પ્રશંસા કરવામાં આવી હતી. ભારતની પેરાલિમ્પિક સમિતિની આ ઇવેન્ટને આંતરરાષ્ટ્રીય પેરાલિમ્પિક સમિતિ દ્વારા પણ શ્રેષ્ઠ જાહેર કરવામાં આવી હતી.

આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ઓછી સ્પર્ધા

ઓલિમ્પિકની સરખામણીમાં પેરાલિમ્પિક્સમાં ભાગ લેનારા મોટા ખેલાડીઓનું જૂથ બહુ નાનું છે. ખાસ કરીને પેરા-એથ્લેટિક્સ જેવી ઈવેન્ટ્સમાં જ્યાં ભારત શ્રેષ્ઠ પ્રદર્શન કરે છે. આનાથી ભારતીય એથ્લેટ્સ માટે ક્વોલિફાય થવું અને મેડલ જીતવું પ્રમાણમાં સરળ બને છે. SAI અને રમત મંત્રાલયના હસ્તક્ષેપ બાદ પેરાલિમ્પિક્સમાં રમતગમતની ભાગીદારી વધી છે. ટ્રેનર્સ અને સપોર્ટ સ્ટાફ પણ વધ્યો છે.

વર્ગીકરણ સિસ્ટમ

પેરાલિમ્પિક વર્ગીકરણ પ્રણાલીનો હેતુ સમાન સ્તરની ક્ષમતા ધરાવતા રમતવીરોને જૂથબદ્ધ કરીને વાજબી સ્પર્ધા સુનિશ્ચિત કરવાનો છે. આનાથી ભારતીય એથ્લેટ્સને ફાયદો થઈ શકે છે જેમને વિવિધ શારીરિક સમસ્યાઓ છે.

પેરાલિમ્પિક ઓથોરિટી ઓફ ઈન્ડિયા (PCI) વિકસિત થઈ છે.  હવે ઓલિમ્પિયન ખેલાડીઓનો યોગ્ય ચાર્ટ બનાવવામાં આવ્યો છે.  જેથી તે ખેલાડીઓને કેવી રીતે ખવડાવવું તે નક્કી કરી શકાય છે. તબીબી વર્ગીકરણ પર ભાર મૂકવામાં આવે છે. જે પછી રમતવીરને રમવાનું લાઇસન્સ મળે છે. ત્યારપછી ખેલાડીનો રેકોર્ડ ઈન્ટરનેશનલ વેબસાઈટ પર અપલોડ થઈ જાય છે. આ પછી જ નક્કી થશે કે ખેલાડીઓ કઈ શ્રેણીમાં રમશે.

પેરા-એથ્લેટ્સનું સમર્પણ અને દ્રઢતા

ઘણા ભારતીય પેરાલિમ્પિક રમતવીરોએ તેમની રમતમાં ટોચ પર પહોંચવા માટે નોંધપાત્ર શારીરિક, આર્થિક અને સામાજિક પડકારોને પાર કર્યા છે. આ સમર્પણ અને નિશ્ચય ઉત્તમ પ્રદર્શન તરફ દોરી જાય છે. આને એક ઉદાહરણથી સમજી શકાય છે. ભારતની પ્રથમ મહિલા પેરાલિમ્પિક મેડલિસ્ટ દીપા મલિકે 2016માં 46 વર્ષની ઉંમરે મેડલ જીત્યો હતો. પછી તેની જીતને જાદુ કહેવામાં આવે છે. પરંતુ તેની પાછળ એ સમજવું પડશે કે દીપાની મહેનત અને સમર્પણથી જ તેને કન્ડિશનિંગ કોચ, ટ્રેનર, સપોર્ટ સ્ટાફ જેવા લોકો ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવ્યા હતા. તેમના માટે વાહનવ્યવહાર જેવી સુવિધા પણ ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવી હતી.

બહેતર રમત વિજ્ઞાન અને કોચિંગ

ભારતના પેરાલિમ્પિક કાર્યક્રમને સ્પોર્ટ્સ મેડિસિન, તાલીમ તકનીકો અને પ્રાયોગિક કોચિંગમાં રોકાણમાં વધારો થવાથી ફાયદો થયો છે. પેરા-એથ્લેટ્સને તેમની સંભવિતતા વધારવામાં મદદ કરે છે. નેશનલ એન્ટી ડોપિંગ એજન્સીના નિયમોનું હિન્દીમાં ભાષાંતર કરવામાં આવ્યું છે અને ખેલાડીઓને સરળ ભાષામાં વહેંચવામાં આવ્યું છે. જેથી ખેલાડીઓને ખબર પડે કે કઈ વસ્તુઓ પર પ્રતિબંધ છે. તેની કોર્સ કેપ્સ્યુલ ટોક્યો સમયે બનાવવામાં આવી હતી. હવે પેરા ખેલાડીઓને ઈન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી સાથે જોડવામાં આવ્યા છે. જેનો ખેલાડીઓને ફાયદો થયો છે.  હવે પેરા ખેલાડીઓ આંતરરાષ્ટ્રીય માપદંડોના આધારે પોતાને તૈયાર કરી રહ્યા છે.

રમતગમતમાં સુધારા માટે વર્ષોથી કરવામાં આવી રહેલા પ્રયાસોનું પરિણામ મળવા લાગ્યું છે. પેરાલિમ્પિકમાં ભારતના મેડલની વધતી જતી સફર તેનું પરિણામ છે. પેરિસ જતા પહેલા એવું માનવામાં આવતું હતું કે આ વખતે ભારતીય પેરા ખેલાડીઓ 25થી ઓછા મેડલ નહીં લાવે. આખરે આ લક્ષ્ય પણ સિદ્ધ થયું. જો કે, આ પ્રોત્સાહક આંકડાઓને પેરાલિમ્પિક્સ સાથે ઓલિમ્પિક સાથે સરખાવી શકાય નહીં. જ્યાં ભારતના મેડલની સંખ્યા ક્યારેય બે આંકડામાં રહી નથી. આપણા ઓલિમ્પિક ખેલાડીઓ પેરા-એથ્લેટ્સના નિર્ધારિત પ્રદર્શનમાંથી ચોક્કસપણે પ્રેરણા લઈ શકે છે