આજકાલ આપણામાંથી મોટાભાગના લોકો પોતાના ફાયદા માટે પર્યાવરણને નુકસાન પહોંચાડી રહ્યા છે, પરંતુ 294 વર્ષ પહેલા એક વૃક્ષને બચાવવા માટે 363 લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા હતા. 11 સપ્ટેમ્બર 1730 એ તારીખ છે જે ઈતિહાસના પાનામાં નોંધાઈ જવાની સાથે બિશ્નોઈ સમુદાયના દરેક વ્યક્તિ અને પર્યાવરણની રક્ષા કરનારા લોકોના મનમાં પણ ઊંડે સુધી જડિત છે.

11 સપ્ટેમ્બરના રોજ, લોરેન્સ બિશ્નોઈના પૂર્વજ અમૃતા દેવી અને તેમની ત્રણ પુત્રીઓ સહિત 363 લોકોએ રાજસ્થાનના જોધપુરના ખેઝરલી અથવા ખેજડલી ગામમાં ખેજરીના ઝાડને કાપીને જીવ ગુમાવ્યો હતો. લોરેન્સ બિશ્નોઈના પૂર્વજોના કારણે જ ભારતમાં દર વર્ષે 11 સપ્ટેમ્બરને રાષ્ટ્રીય વન શહીદ દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.

બિશ્નોઈ સમુદાયનો પ્રકૃતિ પ્રત્યેનો અતૂટ પ્રેમ ત્યારે જાહેરમાં ચર્ચામાં આવ્યો જ્યારે ગેંગસ્ટર લોરેન્સ બિશ્નોઈ ગેંગે દાવો કર્યો કે તેણે અભિનેતા સલમાન ખાન સાથેના સંબંધોને કારણે બાબા સિદ્દીકીની હત્યા કરી હતી. સલમાન પર 1998માં રાજસ્થાનમાં ફિલ્મ 'હમ સાથ સાથ હૈ'ના શૂટિંગ દરમિયાન બે કાળા હરણનો શિકાર કરવાનો આરોપ હતો, જેનો બદલો લોરેન્સ બિશ્નોઈ ગેંગ હજુ લઈ રહી છે. આ કાળા હરણને મારવાના કારણે સલમાન ખાન બિશ્નોઈ ગેંગના નિશાના પર છે. ત્યારે ચાલો જાણીએ કે 300 વર્ષ પહેલા તે દિવસે શું થયું હતું જ્યારે લોરેન્સ બિશ્નોઈના પૂર્વજોએ કોઈપણ ખચકાટ વિના પોતાનો જીવ આપી દીધો હતો અને આજે પણ લોરેન્સ બિશ્નોઈ માટે તેમનો વારસો કેમ ચાલુ છે?

કારણ શું હતું?

દંતકથા અનુસાર, 1730 માં રાજસ્થાનના જોધપુરમાં મારવાડના રાજા અભય સિંહનું શાસન હતું. અભય સિંહ પોતાના માટે એક મહેલ બનાવવાની યોજના બનાવી રહ્યા છે. મહેલ બનાવવા માટે છોકરીઓની જરૂર હતી. જો કે, રાજસ્થાનના થાર રણ વિસ્તારમાં મોટાભાગની જમીન બંજર છે, જેના કારણે ત્યાં વૃક્ષો ઓછા છે.

ત્યારે રાજાએ રાજ્યના શાસક ગિરધારી દાસ ભંડારીના નેતૃત્વમાં તેના કર્મચારીઓને ખેજરી કાપીને લાવવા કહ્યું. ખેજડલી ગામમાં ઘણા ખેજડીના વૃક્ષો હતા આ સદાબહાર વૃક્ષો છે જે રણની જીવાદોરી ગણાય છે. ખેજર્લી ગામ બિશ્નોઈ સમુદાયનું ગામ હતું. ખેજરી વૃક્ષના મૂળ પર્યાવરણમાં નાઇટ્રોજનને ઠીક કરે છે, જે જમીનને ફળદ્રુપ બનાવે છે.

જ્યારે અમૃતા દેવી બિશ્નોઈને આ વાતની જાણ થઈ તો તેણે પોતાની ત્રણ દીકરીઓ સાથે ઝાડને ગળે લગાવી દીધી. બિશ્નોઈ ધર્મમાં લીલા અને ફળદ્રુપ વૃક્ષો કાપવા પર પ્રતિબંધ છે. અમૃતા દેવીએ રાજાના સૈનિકો સામે ઉગ્ર વિરોધ કર્યો, કારણ કે સૈનિકોની હરકતો તેમના ગામના પવિત્ર વૃક્ષને નષ્ટ કરી રહી હતી પરંતુ તેમના ધર્મને પણ ઠેસ પહોંચાડી રહી હતી. જ્યારે ખેજર્લી ગામના લોકોને અમૃતા દેવીના વિરોધની જાણ થઈ તો તેઓ પણ ત્યાં પહોંચી ગયા હતા. નજીકના ગામડાઓમાંથી બિશ્નોઈ સમુદાયના લોકો સમૂહમાં આવ્યા અને એક પછી એક ઝાડને વળગી રહેવા લાગ્યા. ત્યારે તે દિવસે બિશ્નોઈ સમાજના 83 ગામોના 363 લોકો વૃક્ષોને બચાવવા ગયા હતા.

રાજાનો હુકમ

જોકે સૈનિકોને રાજાનો આદેશ હતો. તેઓ બિશ્નોઈ સમુદાયના વર્તનથી પ્રભાવિત થયા ન હતા. ગ્રામજનોના વિરોધને અવગણીને તેણે ઝાડ કાપતા પહેલા બિશ્નોઈ ગ્રામજનોનું માથું પણ કાપી નાખ્યું હતું. તે દિવસે ખેજર્લી જંગલમાં કુલ મળીને 363 બિશ્નોઈ સમુદાયના સભ્યો શહીદ થયા હતા, જેમાં મહિલાઓ, પુરુષો અને બાળકોનો સમાવેશ થાય છે.

જ્યારે રાજા અભય સિંહને ગામમાં આ હત્યાકાંડની માહિતી મળી, ત્યારે તેઓ ખૂબ જ દુઃખી થયા અને પસ્તાવોમાં ડૂબી ગયા હતા. રાજા તરત જ ગામમાં ગયા અને સૈનિકોને વૃક્ષો કાપતા અટકાવ્યા અને ત્યાંના વૃક્ષો અને પ્રાણીઓને નુકસાન પહોંચાડવાની મનાઈ ફરમાવી. આ કાયદો આજે પણ આ વિસ્તારમાં લાગુ છે.

આ સિવાય તે 363 બિશ્નોઈ શહીદોની યાદમાં આ વિસ્તારમાં અનેક બાવળના વૃક્ષો વાવવામાં આવ્યા હતા. એવું કહેવાય છે કે તે વૃક્ષો હજુ પણ છે. તેમનું બલિદાન પણ ગામમાં એક સ્મારકમાં સચવાયેલું છે. ઉપરાંત, તે 363 લોકોના નામ ત્યાં કોતરેલા છે અને સ્મારકની ટોચ પર અમૃતા દેવીની પ્રતિમા છે.