ગુજરાતમાં સૌથી જૂના સાપ્ના અવશેષો મળ્યા! વૈજ્ઞાનિકોનું અનુમાન છે કે આ સાપ લગભગ 11 થી 15 મીટર લાંબો એટલે કે મોટી સ્કૂલ બસ કરતા લાંબો હશે. સ્કૂલ બસ કરતા લાંબો સાપ! વૈજ્ઞાનિકોએ એક મોટી શોધ કરી છે. લગભગ 50 મિલિયન વર્ષો પહેલા ભારતમાં એક સાપ ફરતો હતો જે બસ કરતા લાંબો હતો. આ સાપ એટલો વિશાળ હતો કે આજના સૌથી મોટા અજગર અને એનાકોન્ડા પણ તેની સામે બાળકો જેવા દેખાતા હશે. વૈજ્ઞાનિકોએ તેને ’વાસુકી ઈન્ડીકસ’ નામ આપ્યું છે.’વાસુકી’ નામ ભગવાન શિવના ગળામાં વીંટળાયેલા નાગ પરથી પડ્યું છે. ’ઇન્ડિકસ’ શબ્દનો અર્થ ’ભારતનો’ થાય છે. વૈજ્ઞાનિકોએ આ નામથી બતાવ્યું છે કે આ સાપ ફક્ત ભારતમાં જ જોવા મળે છે અને તે ભગવાન શિવના નાગરાજ જેટલો શક્તિશાળી અને વિશાળ હતો.આઈઆઈટી રૂરકીના સંશોધકોએ દાવો કર્યો છે કે હવે લુપ્ત થઈ ગયેલો આ સાપ વિશ્વના સૌથી લાંબા સાપમાંનો એક હોઈ શકે છે. આજના 6 મીટર (20 ફૂટ) એનાકોન્ડા અને અજગર આની સરખામણીમાં કંઈ નહોતા. આ સંશોધન અહેવાલ તાજેતરમાં ’સાયન્ટિફિક રિપોટ્ર્સ’ નામની જર્નલમાં પ્રકાશિત થયો છે.2005 માં, ઉત્તરાખંડના રૂરકીમાં ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ટેક્નોલોજીના વૈજ્ઞાનિકોને ગુજરાતના કચ્છમાં કોલસાની ખાણમાંથી 27 મોટા હાડપિંજરના ટુકડા મળ્યા હતા. કેટલાંક હાડકાં એકબીજા સાથે જોડાયેલાં પણ જોવા મળ્યાં હતાં. ત્યારથી અત્યાર સુધી આ અવશેષોને વિશાળ મગર જેવા જીવના અવશેષો માનવામાં આવતા હતા. પરંતુ હવે વૈજ્ઞાનિકોએ ખુલાસો કર્યો છે કે તે ખરેખર વિશ્વમાં જોયેલા સૌથી મોટા સાપમાંનો એક હતો.

અભ્યાસ જણાવે છે કે આ હાડપિંજરના ટુકડાઓ સંપૂર્ણ વિકસિત પુખ્ત સાપ્ના છે. વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે આટલો મોટો સાપ કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં હોઈ શકે તેના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે. શક્ય છે કે તે સમયે વાતાવરણ તેમના માટે ખૂબ જ અનુકૂળ હોય, ખાવા માટે પુષ્કળ ખોરાક હોય અને પછી કદાચ તેમનો શિકાર કરવા માટે કોઈ ન હોય.

રસપ્રદ વાત એ છે કે વૈજ્ઞાનિકોનું માનવું છે કે આ સાપ્ની ઉત્પત્તિ ભારતમાં જ થઈ હોવી જોઈએ. લાખો વર્ષો પહેલા, આ સાપ્ની પ્રજાતિ દક્ષિણ યુરેશિયા થઈને ઉત્તર આફ્રિકા પહોંચી હશે. આ સાપ એવા સમયે રહેતા હતા જ્યારે પૃથ્વીનું વાતાવરણ ગરમ હતું, એટલે કે સરેરાશ તાપમાન 28 ડિગ્રી સેલ્સિયસની આસપાસ હશે. આટલો મોટો સાપ ફક્ત આવા ગરમ વાતાવરણમાં જ જીવી શકે છે.

આ અહેવાલ લુપ્ત થઈ ગયેલા સાપ ’મેડસોઇડ’ના વિશેષ જૂથ વિશે છે. એવો દાવો કરવામાં આવે છે કે આ સાપ લગભગ 100 મિલિયન વર્ષો પહેલા ક્રેટેસિયસ સમયગાળાના અંતથી પ્લિસ્ટોસીન સમયગાળા સુધી પૃથ્વી પર જોવા મળ્યા હતા. તેઓ મુખ્યત્વે ગોંડવાના ખંડ(ખૂબ જૂનો ખંડ જે પાછળથી અલગ ખંડોમાં તૂટી ગયો હતો)માં રહેતા હતા ક્રેટેસિયસના અંતના સમયગાળા દરમિયાન, આ સાપ મેડાગાસ્કર, દક્ષિણ અમેરિકા, ભારત, આફ્રિકા અને યુરોપ્ના દ્વીપસમૂહમાં જોવા મળ્યા હતા. પરંતુ પછીના સમયમાં તેઓ માત્ર ઉત્તર આફ્રિકા, દક્ષિણ અમેરિકા, ભારત અને ઓસ્ટ્રેલિયા પૂરતા જ મર્યિદિત રહ્યા.

વાસુકી અન્ય સાપથી કેવી રીતે અલગ છે
વાસુકી ઇન્ડિકસ સાપ્ના હાડકામાં કેટલાક ખાસ નિશાન જોવા મળ્યા છે જે તેને અન્ય સાપ કરતા અલગ બનાવે છે. ઉદાહરણ તરીકે, આ સાપ્ના કરોડરજ્જુના હાડકાં વચ્ચે નાના ખાડાઓ દેખાય છે, જે મોટાભાગે માત્ર મેડસોઇડી સાપમાં જ જોવા મળે છે. તેનો આકાર મેડસોઇડી સાપ જેવો છે. આ સાપમાં કેટલાક ખાસ અંગો જોવા મળ્યા ન હતા જે અન્ય સાપમાં હોય છે. આ તેને વધુ અલગ બનાવે છે. વૈજ્ઞાનિકો 22 હાડકાંને કરોડરજ્જુના આગળના ભાગ સાથે જોડાયેલા ગણાવે છે કારણ કે તેમાં કોઈ ખાસ નિશાન જોવા મળ્યા નથી જે કરોડના પાછળના ભાગમાં હોય છે. સૌથી અલગ બાબત એ છે કે તેના હાડકા અસાધારણ રીતે મોટા હોય છે. અત્યાર સુધી જોવા મળતા અન્ય કોઈ મેડસોઈડ સાપ્નું હાડકું આનાથી મોટું નથી. તેમની કરોડરજ્જુનો આકાર કોદાળી જેવો હોય છે. કરોડરજ્જુની નીચેના હાડકાનો અમુક ભાગ સંપૂર્ણ રીતે વિકસિત નથી જે તેને વધુ અલગ બનાવે છે. આ સાપ્ની કરોડરજ્જુ નીચે એક ભાગની કિનારી તીક્ષ્ણ હોય છે.

મેડસોઇડ સાપ્નો ઇતિહાસ
મેડસોઇડી સાપ પ્રાચીન સમયમાં પૃથ્વી પર જોવા મળતા હતા. હવે તેમના અવશેષો વિવિધ ખંડોમાં જોવા મળે છે. વૈજ્ઞાનિકો એ સમજવાની કોશિશ કરી રહ્યા છે કે આ સાપ એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ કેવી રીતે પહોંચ્યા, કેવી રીતે ફેલાય અને અમુક જગ્યાએ કેવી રીતે લુપ્ત થઈ ગયા. હવે આ નવા સાપ ’વાસુકી ઇન્ડિકસ’ની શોધ સાથે આ રહસ્ય વધુ જટિલ બની ગયું છે. આ સાપ ભારતના એક જૂના મેડસોઈડિયા સાપ અને ઉત્તર આફ્રિકામાં જોવા મળતા સાપ્ના એક પ્રકાર સાથે ગાઢ સંબંધ ધરાવે છે. આનાથી પ્રશ્ન થાય છે કે શું લાખો વર્ષો પહેલા ભારત અને આફ્રિકા વચ્ચે ખરેખર કોઈ જમીની માર્ગ હશે જેના દ્વારા આ સાપ એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ જઈ શકે? વાસુકી ઇન્ડિકસની લંબાઈનો અંદાજ કાઢવા વૈજ્ઞાનિકોએ તેની કરોડરજ્જુના સૌથી મોટા હાડકાંનો નજીકથી અભ્યાસ કર્યો હતો. તેણે વિવિધ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરીને કેટલીક ગણતરીઓ કરી. એવો અંદાજ છે કે તેની લંબાઈ 14.5 મીટરથી 15.2 મીટરની વચ્ચે હશે.