હિંદુ કેલેન્ડર મુજબ એકાદશી વ્રત વર્ષમાં 24 વખત મનાવવામાં આવે છે. એકાદશી તિથિ દર મહિને બે વાર આવે છે, જે વિશ્વના સર્જક ભગવાન વિષ્ણુને સમર્પિત છે. એવું માનવામાં આવે છે કે એકાદશી પર ભગવાન વિષ્ણુની પૂજા કરવાથી વ્યક્તિ મન અને ઇન્દ્રિયો પર નિયંત્રણ મેળવે છે. દરેક એકાદશીનું અલગ નામ હોય છે. કારતક માસના શુક્લ પક્ષમાં આવતી એકાદશીને દેવઉઠી એકાદશી કહે છે. તમામ એકાદશીઓમાં દેવઉઠી એકાદશીનું સૌથી વિશેષ મહત્વ માનવામાં આવે છે. દેવઉઠી એકાદશીના દિવસે ભગવાન વિષ્ણુ 4 મહિનાની ઊંઘમાંથી જાગી જાય છે. જ્યારે ભગવાન વિષ્ણુ યોગ નિદ્રામાંથી જાગે છે ત્યારે ચાર મહિના સમાપ્ત થાય છે અને તમામ શુભ પ્રવૃત્તિઓ ફરી એકવાર શરૂ થાય છે.

દેવઉઠી એકાદશીને દેવોત્થાન એકાદશી અથવા દેવ પ્રબોધિની એકાદશી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. ચાર મહિના સમાપ્ત થયા પછી વિવાહ, મુંડન, નામકરણ વગેરે જેવા તમામ શુભ કાર્યો શરૂ થાય છે. દેવઉઠી એકાદશીથી શ્રી હરિ ફરીથી સૃષ્ટિની જવાબદારી સંભાળે છે. એવી ધાર્મિક માન્યતા છે કે દેવઉઠી એકાદશીનું વ્રત કરવાથી તમામ પાપોનો નાશ થાય છે અને પુણ્યનું ફળ મળે છે.

આજે દેવઉઠી એકાદશીનું વ્રત કરવામાં આવી રહ્યું છે. દેવઉઠી એકાદશીની પૂજા દરમિયાન વ્રત કથાનો પાઠ અવશ્ય કરવો. કહેવાય છે કે વ્રત કથા વાંચવાથી દેવઉઠી એકાદશી વ્રતનું પૂર્ણ ફળ મળે છે. એવી માન્યતા છે કે આ કથાનો પાઠ કરવાથી પૂજા સફળ થાય છે અને શ્રી હરિ વિષ્ણુ પ્રસન્ન થાય છે.

દેવઉઠી એકાદશી વ્રત કથા

દેવઉઠી એકાદશી સાથે સંબંધિત એક પૌરાણિક કથા છે. આ કથા અનુસાર પ્રાચીન સમયમાં એક શહેરમાં એક રાજા રહેતો હતો. તે રાજ્યના તમામ લોકોએ વિધિ પ્રમાણે એકાદશીનું વ્રત રાખ્યું અને પૂજા કરી. એકાદશીના દિવસે કોઈપણ પશુ, પક્ષી કે પ્રાણીને ભોજન આપવામાં આવતું ન હતું. તે શહેરના રાજાના દરબારમાં એક બહારનો માણસ નોકરી મેળવવા આવ્યો. ત્યારે રાજાએ કહ્યું કે કામ મળી જશે પણ દર મહિને બે દિવસ એકાદશીના વ્રત પર ભોજન નહીં મળે.

નોકરી મળવાથી ખુશ થઈને માણસે રાજાની શરત માની લીધી. આવતા મહિને એકાદશીના વ્રત પર તેમને ભોજન આપવામાં આવ્યું ન હતું. વ્રત દરમિયાન તેને માત્ર ફળ જ આપવામાં આવ્યા પરંતુ તેની ભૂખ મટી નહીં જેના કારણે તે વ્યક્તિ ચિંતિત થઈ ગયો. તે રાજાના દરબારમાં પહોંચ્યો અને તેને કહ્યું કે ફળ ખાવાથી તેનું પેટ નહીં ભરાય. તે ખોરાક વિના મરી જશે. તેણે રાજાને ભોજન માટે પ્રાર્થના કરી.

આના પર રાજાએ કહ્યું કે તમને પહેલાથી જ કહેવામાં આવ્યું હતું કે એકાદશી પર ભોજન નહીં મળે. પરંતુ માણસે ફરીથી ખોરાક લેવા વિનંતી કરી. તેની સ્થિતિ સમજીને રાજાએ તેને ભોજન આપવાનો આદેશ આપ્યો. તેને દાળ, ચોખા અને લોટ આપવામાં આવ્યો. પછી વ્યક્તિએ નદી કિનારે સ્નાન કર્યું અને ભોજન બનાવ્યું. જ્યારે ભોજન તૈયાર થઈ ગયું ત્યારે તેમણે ભગવાન વિષ્ણુને આમંત્રણ આપ્યું અને કહ્યું, શ્રી હરિ, ભોજન તૈયાર છે, આવો અને પહેલા ખાઓ.

આમંત્રણ મળ્યા બાદ ભગવાન વિષ્ણુ ત્યાં પ્રગટ થયા. તે તેના દેવતાઓ માટે ખોરાક લાવ્યો અને તેઓ ખાવા લાગ્યા. પછી તે વ્યક્તિએ પણ ભોજન લીધું અને પોતાના કામ પર ગયો. આ પછી ભગવાન વિષ્ણુ પણ વૈકુંઠ પાછા ફર્યા. આગલી એકાદશી પર તેણે રાજા પાસેથી બમણું ભોજન માંગ્યું. તેણે કહ્યું કે છેલ્લી વાર તે ભૂખ્યો હતો કારણ કે ભગવાન પણ તેની સાથે જમ્યા હતા.

તે વ્યક્તિની આ વાત સાંભળીને રાજાને આશ્ચર્ય થયું. રાજાએ કહ્યું કે અમે માનતા નથી કે ભગવાને પણ તમારી સાથે ભોજન કર્યું છે. રાજાના આ નિવેદન પર વ્યક્તિએ કહ્યું કે તમે જાતે જઈને જોઈ શકો છો કે શું આ સાચું છે. પછી એકાદશીના દિવસે તેમને બમણું ભોજન આપવામાં આવ્યું. તે ખોરાકને નદી કિનારે લઈ ગયો. તે દિવસે રાજા પણ ઝાડ પાછળ છુપાઈને બધું જોઈ રહ્યા હતા.

તે વ્યક્તિએ પહેલા નદીમાં સ્નાન કર્યું. પછી તેણે ભોજન તૈયાર કર્યું અને ભગવાન વિષ્ણુને કહ્યું કે ભોજન તૈયાર છે અને તમે તેને ખાઓ, પરંતુ વિષ્ણુજી આવ્યા નહીં. તે વ્યક્તિએ શ્રી હરિને ઘણી વાર બોલાવ્યા પણ તે આવ્યા નહીં. ત્યારબાદ તેણે કહ્યું કે જો તમે નહીં આવો તો હું નદીમાં કૂદીને આત્મહત્યા કરી લઈશ. તેમ છતાં શ્રી હરિ ન આવ્યા. પછી તે નદીમાં કૂદવા માટે આગળ વધ્યો. ત્યારે ભગવાન વિષ્ણુ પ્રગટ થયા અને તેમને કૂદતા બચાવ્યા.

આ પછી શ્રી હરિ વિષ્ણુએ તેમની સાથે ભોજન કર્યું. પછી તેને પોતાની સાથે વૈકુંઠ લઈ ગયા. આ જોઈને રાજાને આશ્ચર્ય થયું. હવે રાજા સમજી ગયા કે એકાદશીનું વ્રત શુદ્ધ મન અને શુદ્ધ આચરણથી કરવામાં આવે તો જ વ્રતનો સંપૂર્ણ લાભ મળે છે. તે દિવસથી રાજાએ પણ શુદ્ધ હૃદયથી એકાદશીનું વ્રત કર્યું અને ભગવાન વિષ્ણુની પૂજા કરી. તેમના જીવનના અંતે રાજાના તમામ પાપો ભૂંસી ગયા અને તેમને સ્વર્ગ પ્રાપ્ત થયું.

દેવઉઠી એકાદશી શુભ મુહૂર્ત

 કારતક શુક્લ એકાદશી તિથિ શરૂ થાય છે - સાંજે 6:46 કલાકે

 કારતક શુક્લ એકાદશી તિથિ સમાપ્ત થાય છે - સાંજે 4:04 કલાકે

દેવઉઠી એકાદશી કરવાથી શું ફળ મળે છે?

દેવઉઠી એકાદશીના દિવસે ભગવાન વિષ્ણુ ચાર મહિનાની ઊંઘમાંથી જાગી જાય છે, તેથી આ એકાદશીનું વિશેષ મહત્વ માનવામાં આવે છે. દેવઉઠી એકાદશીના દિવસે ભગવાન વિષ્ણુની સાથે દેવી લક્ષ્મીની પણ પૂજા કરવી જોઈએ. આવું કરવાથી તમારા ઘરમાં ક્યારેય પૈસાની કમી નથી આવતી. એવું માનવામાં આવે છે કે જે લોકો દેવઉઠી એકાદશીનું વ્રત રાખે છે તેમના પર ભગવાન વિષ્ણુની વિશેષ કૃપા હોય છે.