કાયદાની પેનલ વન નેશન-વન ઈલેક્શનને લઈને બંધારણમાં એક નવો અધ્યાય ઉમેરાઈ શકે છે. તેના દ્વારા આયોગ 2029 સુધીમાં દેશમાં લોકસભા, વિધાનસભા અને સ્થાનિક સંસ્થાઓની ચૂંટણી એકસાથે કરાવવાની ભલામણ કરી શકશે. સૂત્રો મુજબ, ન્યાયમૂર્તિ (નિવૃત્ત) ઋતુરાજ અવસ્થીની આગેવાની હેઠળનું પંચ એક સાથે ચૂંટણીઓ પર નવો અધ્યાય ઉમેરવા માટે બંધારણમાં સુધારાની ભલામણ કરશે. આ ચેપ્ટરમાં શું સમાયેલું છે તેની માહિતી હજુ સુધી જાહેર કરવામાં આવી નથી, પરંતુ તેના આધારે આગામી પાંચ વર્ષમાં ત્રણ તબક્કામાં એસેમ્બલીઓને એકસાથે લાવવાની યોજના છે. જેથી મે-જૂન 2029માં પહેલીવાર એકસાથે ચૂંટણી યોજાઈ શકે. ત્યારે દેશમાં 19મી લોકસભા માટે ચૂંટણી યોજાવાની છે.
સૂત્રોએ જણાવ્યું હતું કે બંધારણના નવા અધ્યાયમાં ’એક સાથે ચૂંટણી’, ’એક સાથે ચૂંટણીની ટકાઉપણું’ અને લોકસભા, રાજ્યની વિધાનસભાઓ, પંચાયતો અને નગરપાલિકાઓની ’સામાન્ય મતદાર યાદી’ સંબંધિત મુદ્દાઓનો સમાવેશ કરવામાં આવશે, જેથી ત્રિ-સ્તરીય ચૂંટણીઓ થઈ શકે. જે નવા પ્રકરણની ભલામણ કરવામાં આવી રહી છે તેમાં વિધાનસભાના કાર્યકાળ સાથે સંબંધિત બંધારણની અન્ય જોગવાઈઓને નાબૂદ કરવાની સત્તા માટે જોગવાઈઓ કરવામાં આવશે. પાંચ વર્ષનો સમયગાળો જેમાં વિધાનસભાઓની મુદત મર્યિદિત હશે તેના ત્રણ તબક્કા હશે. પંચ ભલામણ કરશે કે પહેલો તબક્કો એ વિધાનસભાઓ માટે હશે જેમનો કાર્યકાળ ત્રણ કે છ મહિના સુધી ઘટાડવામાં આવશે. જો અવિશ્વાસના કારણે સરકાર પડી જાય અથવા ત્રિશંકુ વિધાનસભાની રચના થાય, તો આયોગ વિવિધ રાજકીય પક્ષોના પ્રતિનિધિઓ ધરાવતી ’એકતા સરકાર’ની રચનાની ભલામણ કરશે.

સરકાર પાસે હજુ ત્રણ વર્ષ

જો ’એકતા સરકાર’નો સિદ્ધાંત કામ ન કરે તો કાયદા પંચ ગૃહની બાકીની મુદત માટે નવી ચૂંટણીની ભલામણ કરશે. સૂત્રો મુજબ, માની લઈએ કે નવી ચૂંટણીઓની જરૂર છે અને સરકાર પાસે હજુ ત્રણ વર્ષ બાકી છે, કાયદા પંચ ઉપરાંત, પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ રામ નાથ કોવિંદની આગેવાની હેઠળની એક ઉચ્ચ સ્તરીય સમિતિ બંધારણના વર્તમાન કાનૂની માળખામાં ફેરફાર કરીને લોકસભા, વિધાનસભા, નગરપાલિકા અને પંચાયતોની ચૂંટણી એકસાથે યોજવા અહેવાલ બનાવી રહી છે.

એપ્રિલ-મેમાં યોજાશે સામાન્ય ચૂંટણી

આ વર્ષે એપ્રિલ-મેમાં યોજાનારી લોકસભાની ચૂંટણી સાથે ઓછામાં ઓછી પાંચ વિધાનસભાની ચૂંટણી યોજાય તેવી શક્યતા છે, જ્યારે મહારાષ્ટ્ર, હરિયાણા અને ઝારખંડમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી આ વર્ષના અંતમાં યોજાય તેવી શક્યતા છે. આગામી વર્ષે બિહાર અને દિલ્હીમાં ચૂંટણી યોજાવાની છે, આસામ, બંગાળ, તમિલનાડુ, પુડુચેરી અને કેરળમાં 2026માં અને ઉત્તર પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ, પંજાબ અને મણિપુરમાં 2027માં ચૂંટણી યોજાવાની છે.

એક રાષ્ટ્ર, એક ચૂંટણી માટે દાયકાઓથી થઇ રહ્યા છે પ્રયાસ

1968-69માં કેટલાક રાજ્યોની વિધાનસભાઓના વિસર્જન પછી આ પ્રક્રિયા સંપૂર્ણપણે બંધ થઈ ગઈ હતી. એક રાષ્ટ્ર, એક ચૂંટણીમાં પાછા ફરવાનું સૂચન ચૂંટણી પંચે 1983માં તેના વાર્ષિક અહેવાલમાં કેન્દ્રીય અને રાજ્ય વિધાનસભાઓની એક સાથે ચૂંટણીઓ યોજવાની પ્રક્રિયામાં પાછા ફરવાનું સૂચન કર્યું હતું. બાદમાં 1999માં લો કમિશનના રિપોર્ટમાં તેનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હતો. જે બાદ મોદી સરકારમાં પ્રયાસો તેજ થયા - 2014માં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં ભાજપ્ની સરકાર બન્યા બાદ પાર્ટીએ એક રાષ્ટ્ર અને ચૂંટણીની જરૂરિયાત પર જોર આપ્યું હતું. 2018માં, કાયદા પંચે એક રાષ્ટ્ર, એક ચૂંટણીના વિચારને સમર્થન આપતો ડ્રાફ્ટ રિપોર્ટ સરકારને સુપરત કર્યો હતો. પંચે કહ્યું કે આ માટે બંધારણમાં સુધારો કરવો પડશે. - સપ્ટેમ્બર 2023માં એક રાષ્ટ્ર, એક ચૂંટણીની વ્યવહારિકતા જોવા માટે પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ રામનાથ કોવિંદની અધ્યક્ષતામાં એક સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી.