ભાજપના નેતા સુબ્રમણ્યમ સ્વામીએ સંસદમાં વિપક્ષના નેતા (LoP) રાહુલ ગાંધીની નાગરિકતા રદ કરવા માટે દિલ્હી હાઈકોર્ટમાં અરજી કરી હતી. ન્યાયાધીશ સંજીવ નરુલાએ હવે આ મામલો જાહેર હિતની અરજી સાથે કામ કરતી રોસ્ટર બેન્ચને મોકલી દીધો છે. અરજીમાં કોર્ટને વિનંતી કરવામાં આવી છે કે ગૃહ મંત્રાલયને રાહુલ ગાંધીની નાગરિકતા રદ કરવાનો નિર્દેશ આપે. કયા કારણોસર કોઈ વ્યક્તિ તેની ભારતીય નાગરિકતા ગુમાવી શકે છે?

ભાજપના નેતા સુબ્રમણ્યમ સ્વામીએ 2019માં ગૃહ મંત્રાલયને પત્ર લખીને આરોપ લગાવ્યો હતો કે રાહુલ ગાંધી બેકઓપ્સ લિમિટેડ નામની યુનાઈટેડ કિંગડમની કંપનીના ડિરેક્ટર અને સેક્રેટરી છે. 2005 અને 2006માં તે કંપની દ્વારા ફાઈલ કરાયેલ વાર્ષિક રિટર્નમાં, ગાંધીએ તેમની રાષ્ટ્રીયતા બ્રિટિશ તરીકે જાહેર કરી હતી.

અરજીમાં નાગરિકતા રદ કરવાની માંગ કયા આધારે કરવામાં આવી છે?

સુબ્રમણ્યમ સ્વામીની ફરિયાદ પર ગૃહ મંત્રાલયે એપ્રિલ 2019માં રાહુલ વિરુદ્ધ નોટિસ જારી કરી હતી. રાહુલને બ્રિટિશ નાગરિક હોવાના આરોપો પર 15 દિવસમાં જવાબ આપવા માટે કહેવામાં આવ્યું હતું. સુબ્રમણ્યમનું કહેવું છે કે 5 વર્ષ પછી પણ હજુ પણ ગૃહ મંત્રાલય તરફથી એ સ્પષ્ટ નથી થયું કે આ અંગે શું નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. અરજીમાં સુબ્રમણ્યમે કહ્યું છે કે બંધારણની કલમ 9 અને ભારતીય નાગરિકતા અધિનિયમ, 1955 હેઠળ રાહુલ ગાંધીની ભારતીય નાગરિકતા રદ થવી જોઈએ.

બંધારણની કલમ 9 જણાવે છે કે જો કોઈ વ્યક્તિએ સ્વેચ્છાએ અન્ય દેશની નાગરિકતા લીધી હોય તો તે કલમ 5ના આધારે ભારતનો નાગરિક રહેશે નહીં. કલમ 6 અથવા કલમ 8ના આધારે તેને ભારતનો નાગરિક ગણવામાં આવશે નહીં. કલમ 5 મુજબ ભારતમાં જન્મેલી વ્યક્તિ અથવા જેના માતાપિતામાંથી એક ભારતીય છે તે ભારતીય નાગરિક હશે.

ભારતીય નાગરિકતા અધિનિયમ, 1955 ભારતીય નાગરિકતા મેળવવા માટેની શરતો અને પ્રક્રિયાનો ઉલ્લેખ કરે છે. તે જણાવે છે કે ભારતીય નાગરિકતા જન્મ, વંશ, નોંધણી અને નેચરલાઈઝેશન દ્વારા મેળવી શકાય છે.

કયા કિસ્સામાં નાગરિકતા રદ કરી શકાય છે?

નાગરિકતા અધિનિયમ 1955 નાગરિકતા પ્રાપ્ત કરવાની પ્રક્રિયા તેમજ તેને રદ કરવાની જોગવાઈ કરે છે. આ મુજબ ત્રણ રીતે ભારતીય નાગરિક નાગરિકતા ગુમાવી શકે પછી ભલે તે બંધારણની શરૂઆતમાં નાગરિક હોય કે પછી નાગરિક. આ છે - ત્યાગ, સમાપ્તિ અને વંચિતતા.

નાગરિકતા અધિનિયમની કલમ 8 હેઠળ ભારતીય નાગરિક પોતાની નાગરિકતાનો ત્યાગ કરી શકે છે. આ અંગે ઘોષણા કરીને અને તેની નોંધણી કરાવીને તે પોતાની ભારતીય નાગરિકતા છોડી શકે છે. જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ તેની નાગરિકતા છોડી દે છે ત્યારે તેના દરેક સગીર બાળકો ભારતીય નાગરિક બનવાનું બંધ કરે છે. જો કે  બાળક 18 વર્ષનું થાય ત્યારે એક વર્ષની અંદર ભારતીય નાગરિકતા પાછી મેળવવા માટે અરજી કરે છે, તો તેને નાગરિકતા મળશે.

જો કોઈ ભારતીય નાગરિક સ્વેચ્છાએ બીજા દેશની નાગરિકતા પ્રાપ્ત કરે છે, તો તે ભારતનો નાગરિક નહી રહે. નાગરિકતા કાયદાની કલમ 9 હેઠળ તેની નાગરિકતા રદ કરવામાં આવશે. જો કોઈ પ્રશ્ન ઊભો થાય કે કોઈ વ્યક્તિએ બીજા દેશની નાગરિકતા ક્યારે કે કેવી રીતે મેળવી છે, તો તે કાયદા દ્વારા નિર્ધારિત યોગ્ય સત્તાધિકારી દ્વારા નક્કી કરવામાં આવશે.

કેન્દ્ર સરકાર પાસે ભારતીયની નાગરિકતા રદ કરવાનો પણ અધિકાર છે. જો કોઈ વ્યક્તિ નેચરલાઈઝેશન, રજીસ્ટ્રેશન, ડોમિસાઈલ અને રહેઠાણ દ્વારા ભારતનો નાગરિક બન્યો હોય તો કેન્દ્ર સરકાર આદેશ પસાર કરીને તેની નાગરિકતા રદ કરી શકે છે જો -

• નાગરિકે ભારતના બંધારણ પ્રત્યે નિષ્ઠા દર્શાવી ન હતી.
  
  
• નાગરિકે છેતરપિંડી, ખોટી રજૂઆત અથવા કોઈપણ વાસ્તવિક હકીકત છુપાવીને નાગરિકતા પ્રાપ્ત કરી છે.
  
  
• નાગરિકે યુદ્ધ દરમિયાન દુશ્મન સાથે ગેરકાયદેસર રીતે વેપાર અથવા વાતચીત કરી છે.
  
  
• જે નાગરિક, નોંધણીના પાંચ વર્ષની અંદર કોઈપણ દેશમાં બે વર્ષ સુધી કેદ થઈ ગયો હોય.
  
  
• નાગરિક સામાન્ય રીતે સાત વર્ષથી ભારતની બહાર રહ્યો હોય.