24મી સપ્ટેમ્બરની તારીખ અવકાશના ઈતિહાસમાં એક મોટી ઉપલબ્ધિ હતી. 2009માં આ દિવસે નાસાએ તેના જર્નલમાં પુષ્ટિ કરી હતી કે ચંદ્ર પર પાણી હાજર છે. નાસાએ સપ્ટેમ્બર 2009માં સત્તાવાર રીતે આ માહિતી આપી હોવા છતાં, ઈસરોના વૈજ્ઞાનિકો તેનાથી એક પગલું આગળ હતા. ઈસરોએ આના ત્રણ મહિના પહેલા જ તેને મંજૂરી આપી દીધી હતી. નાસાની આ સીલ બાદ ભારતની પ્રતિષ્ઠામાં વધુ વધારો થયો છે. આ સાથે મનમાં આ જિજ્ઞાસા પણ ઉદ્ભવે છે કે જ્યારે ચંદ્ર પર નદી કે તળાવ નથી તો વૈજ્ઞાનિકો કેવી રીતે શોધી કાઢશે કે ચંદ્ર પર પાણી છે કે નહીં.

ચંદ્ર પર હાથ ધરવામાં આવેલા મિશન દર્શાવે છે કે વૈજ્ઞાનિકોએ ચંદ્ર પર પાણી શોધવા માટે માત્ર એક નહીં પરંતુ ઘણી પદ્ધતિઓ અપનાવી છે.

ચંદ્ર પર પાણીની શોધ કેવી રીતે થઈ?

ચંદ્ર પર પાણી શોધવા માટે વૈજ્ઞાનિકોએ ઘણી પદ્ધતિઓ અપનાવી. ઉદાહરણ તરીકે, એપોલો મિશન દ્વારા ચંદ્રની સપાટીના નમૂના લેવામાં આવ્યા હતા અને તેની તપાસ કરવામાં આવી હતી. તપાસમાં પુષ્ટિ મળી છે કે તેમાં પાણીના અણુઓ છે. શું પરમાણુ પુષ્ટિ દ્વારા ચંદ્ર પર પાણી છે કે નહીં તેની પુષ્ટિ કરી શકાય છે? તેથી ભારતે પણ તેના મિશન દ્વારા આ જાણવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. ભારતીય અવકાશ એજન્સી ઈસરોના ચંદ્રયાન 1 અવકાશયાન દ્વારા ચંદ્ર પર પાણીની શોધ કરવામાં આવી હતી. 2008માં ભારતીય અવકાશ એજન્સી દ્વારા શરૂ કરાયેલા આ મિશન દ્વારા પુષ્ટિ કરવામાં આવી હતી.

મીડિયા રિપોર્ટ્સ અનુસાર, આ મિશનમાં નાસા દ્વારા આપવામાં આવેલા ઈન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. આના પરથી જાણવા મળ્યું કે ચંદ્રની સપાટી કેટલી ઇન્ફ્રારેડ પ્રકાશને શોષી લે છે. આ સમગ્ર મિશન દરમિયાન બહાર આવેલા ડેટાની મદદથી  ધ્રુવીય સર્જકો ચંદ્ર પર બરફની શોધ કેવી રીતે બન્યા તે સમજવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો.

આ સિવાય નાસાએ 2009માં એક પ્રયોગ કર્યો હતો. લુનર રેઝોનન્સ ઓર્બિટલ અને લુનર ક્રેટર ઓબ્ઝર્વેશન અને સેન્સિંગ સેટેલાઇટ દ્વારા પ્રયોગ કરવામાં આવ્યો. તે એક પ્રકારનું રોકેટ હતું, તેને ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર લોન્ચ કરીને છોડવામાં આવ્યું હતું. આના દ્વારા મળેલી માહિતી પરથી સ્પષ્ટ થયું કે ચંદ્ર પર પાણી છે.

ચંદ્ર પર પ્રયોગો કરવાના પ્રયત્નો અહીં અટક્યા નથી. આ વાતની પુષ્ટિ કરવા માટે નાસાએ ફરી એકવાર એક પ્રયોગ કર્યો. નાસાની સ્ટ્રેટોસ્ફિયર ઓબ્ઝર્વેટરી ફોર ઇન્ફ્રારેડ એસ્ટ્રોનોમી (સોફિયા)ની ટીમે આ પ્રયોગ કર્યો હતો. ટીમે ચંદ્ર પર પાણી શોધવા માટે સ્પેક્ટ્રોમીટરનો ઉપયોગ કર્યો હતો. આ પ્રયોગ દ્વારા એ પણ જાણવા મળ્યું કે પાણીના અણુઓ સિવાય ચંદ્ર પર અન્ય સંયોજનો પણ છે.

પાણી-બરફને શોધવા માટે નાસાનું વાઇપર મિશન

હવે નાસા ચંદ્ર પર પાણીની સાથે અન્ય માહિતી એકત્ર કરવા માટે વધુ એક પ્રયોગ સાથે તૈયાર છે. આ મિશનનું નામ VIPER (વોલેટાઈલ્સ ઈન્વેસ્ટિગેટીંગ પોલર એક્સપ્લોરેશન રોવર) છે. આ નાસાનું પહેલું રોબોટિક રોવર છે, જે ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર પાણી, બરફ અને અન્ય ઘણી મહત્વપૂર્ણ માહિતી એકત્રિત કરશે. આ વર્ષના અંત સુધીમાં તેને લોન્ચ કરવામાં આવી શકે છે.

આ નાસાનું 100 દિવસનું મિશન છે. નાસા રોવર દ્વારા એકત્રિત કરવામાં આવેલ ડેટા જણાવશે કે ચંદ્ર પર ક્યાં બરફ જોવા મળે તેવી શક્યતા છે અને તેથી ત્યાં પહોંચવાનું સરળ બનશે. આ રીતે VIPER કોઈપણ અન્ય અવકાશી પદાર્થ પર પ્રથમ સંસાધન જાહેર કરનાર મિશન બનશે.