મહાકુંભ એ ધર્મ અને શ્રદ્ધાનો એક અનોખો સંગમ છે. મહાકુંભ દરમિયાન સંતો, ઋષિઓ, સાધુઓ, ભક્તો અને યાત્રાળુઓ ત્રિવેણી સંગમમાં પવિત્ર ડૂબકી લગાવે છે. આ ઉપરાંત ઘણા લોકો આ સમયે કલ્પવાસ પણ કરે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે કુંભમાં કરવામાં આવતા કલ્પવાસનું મહત્વ અનેકગણું વધી જાય છે પણ શું કુંભ સિવાય કલ્પવાસ પણ કરી શકાય?

કલ્પવાસ શું છે?

કલ્પવાસ એ મનુષ્ય માટે આધ્યાત્મિક વિકાસનું એક સાધન છે. પુણ્ય પ્રાપ્ત કરવાની પ્રથાને કલ્પવાસ કહેવામાં આવે છે. મહાભારત અનુસાર, કલ્પવાસ 100 વર્ષ સુધી કોઈ ભોજન લીધા વિના તપસ્યા કરવા જેટલું જ પુણ્ય ફળ આપે છે. ભક્તિભાવથી કલ્પવાસ કરવાથી ઇચ્છિત ફળ પ્રાપ્ત થાય છે અને વ્યક્તિને જન્મ અને મૃત્યુના બંધનમાંથી મુક્તિ મળે છે. કલ્પવાસ દરમિયાન સૂર્ય ઉપાસના અને ભગવાન વિષ્ણુ, શિવ અને દેવીના મંત્રોનો જાપ નિયમિતપણે કરવો જોઈએ. કલ્પવાસ દરમિયાન વ્યક્તિએ ભાગવત ગીતા, રામાયણ જેવા ધાર્મિક ગ્રંથો વાંચવા, ભજન કીર્તન કરવા, સાધના અને સત્સંગ કરવા પડે છે. ઉપરાંત, કલ્પવાસ દરમિયાન વ્યક્તિએ ક્રોધ, લોભ, અહંકાર, હિંસા વગેરેથી દૂર રહેવું જોઈએ.

કલ્પવાસ કોણ કરી શકે છે?

કલ્પવાસ કરવા માટે કોઈ ઉંમર મર્યાદા નથી. કોઈપણ ઉંમરની વ્યક્તિ કલ્પવાસના નિયમોનું પાલન કરી શકે છે પરંતુ કલ્પવાસ ખાસ કરીને એવા લોકો માટે યોગ્ય માનવામાં આવે છે જેઓ દુન્યવી લાલચથી મુક્ત છે અને પોતાની જવાબદારીઓ પૂર્ણ કરી છે. આનું કારણ એ છે કે જવાબદારીઓથી બંધાયેલ વ્યક્તિ પોતાના સ્વને નિયંત્રિત કરી શકતો નથી, જ્યારે કલ્પવાસ શરીર અને આત્મા બંનેના કાયાકલ્પનું સાધન છે.

શું કુંભ સિવાય પણ કલ્પવાસ કરી શકીએ?

કલ્પવાસ આધ્યાત્મિક શુદ્ધિકરણ અને મુક્તિ માટે કરવામાં આવે છે. તેથી તે કુંભ સિવાય પણ કરી શકાય છે પરંતુ કુંભ દરમિયાન કરવામાં આવતા કલ્પવાસનું મહત્વ અનેક ગણું વધી જાય છે. મહાભારત અનુસાર, માઘ મહિનામાં કરવામાં આવેલ કલ્પવાસ 100 વર્ષ સુધી અન્ન લીધા વિના તપસ્યા કરવા જેટલું પુણ્ય માનવામાં આવે છે. તમારી દિનચર્યામાંથી વિરામ લઈને કલ્પવાસના નિયમોનું પણ પાલન કરી શકો છો. આનાથી શારીરિક અને માનસિક રીતે તાજગી અને ઉર્જાનો અનુભવ કરશો. કલ્પવાસ 3 દિવસ, 7 દિવસ, 15 દિવસ, 30 દિવસ, 45 દિવસ, 3 મહિના, 6 મહિના, 6 વર્ષ, 12 વર્ષ અથવા તો આખા જીવન માટે કરી શકાય છે.

કલ્પવાસના 21 નિયમો શું છે?

પદ્મ પુરાણમાં, મહર્ષિ દત્તાત્રેયે કલ્પવાસના 21 નિયમો સમજાવ્યા છે. કલ્પવાસ પાળનારાઓએ આ નિયમોનું પાલન કરવું જોઈએ.

• સત્ય વચન: કલ્પવાસ દરમિયાન સત્ય બોલવાનું પાલન
• અહિંસા: કોઈપણ પ્રકારની હિંસાથી પોતાને દૂર રાખવું.
• ઇન્દ્રિયો પર નિયંત્રણ: ઇન્દ્રિયોને નિયંત્રણમાં રાખવી.
• જીવંત પ્રાણીઓ પ્રત્યે કરુણા: પૃથ્વી પરના બધા જીવંત પ્રાણીઓ પ્રત્યે કરુણાની લાગણી રાખો.
• બ્રહ્મચર્ય: શિસ્તબદ્ધ જીવન જીવવું અને બ્રહ્મચર્યનું કડક પાલન કરવું
• વ્યસનોનો ત્યાગ: સિગારેટ અને દારૂ જેવા નશાકારક પદાર્થોનો સંપૂર્ણપણે ત્યાગ કરવો
• બ્રહ્મ મુહૂર્તમાં જાગવું: સવારે સૂર્યોદય પહેલાં ઉઠવું
• સ્નાન: દિવસમાં ત્રણ વખત પવિત્ર નદીમાં સ્નાન કરવું
• ત્રિકાલ સંધ્યા ધ્યાન: દિવસમાં ત્રણ વખત પ્રાર્થના અને ધ્યાન - સવાર, બપોર અને સાંજે
• પિંડદાન: પૂર્વજોનું સ્મરણ કરતી વખતે પિંડદાન અને તર્પણ કરવું
• અંતર્મુખી જપ: મન ​​અને આત્મા સાથે ધ્યાન અને જપ
• સત્સંગ: સંતો અને ઋષિઓના સંગમાં રહેવું.
• નિર્ધારિત વિસ્તારની બહાર ન જાવ
• કોઈની નિંદા ન કરો
• સાધુઓની સેવા કરવી
• દાન: ખોરાક, પૈસા અને કપડાંનું દાન કરવું.
• જપ અને સંકીર્તન: ભજન, મંત્રો અને કીર્તન દ્વારા નિયમિતપણે ભગવાનનું સ્મરણ કરવું.
• ખોરાક: કલ્પવાસ દરમિયાન ફક્ત એક જ વાર ભોજન લેવું જોઈએ.
• ભૂમિ શયન: જમીન પર સૂઈ રહી છે
• યજ્ઞ વગેરે માટે અગ્નિનો ઉપયોગ ન કરવો
• દેવપૂજન: ભગવાનની પૂજા કરવી.

કલ્પવાસના આ 21 નિયમોમાં બ્રહ્મચર્ય, ઉપવાસ, ભગવાનની પૂજા, સત્સંગ અને દાન સૌથી મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે.