અનુસૂચિત જાતિ અને જનજાતિ અનામતમાં ક્રીમીલેયર પર સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણય સામે દેશભરમાં વિવિધ સંગઠનોએ 21 ઓગસ્ટે 'ભારત બંધ'નું આહ્વાન કર્યું છે. બસપા સહિત ઘણી પાર્ટીઓ આ બંધને સમર્થન આપી રહી છે. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ છે કે, ભારત બંધ શા માટે બોલાવવામાં આવ્યો? સુપ્રીમ કોર્ટના કયા નિર્ણયનો દલિત સંગઠનો કરી રહ્યા છે વિરોધ? શું છે દલિત સંગઠનોની માંગ? યુનિયન પબ્લિક સર્વિસ કમિશન (UPSC)માં લેટરલ એન્ટ્રી શા માટે પ્રશ્ન હેઠળ છે? ભારત બંધ દરમિયાન શું ખુલ્લું રહેશે અને શું બંધ રહેશે?

શું છે સુપ્રીમ કોર્ટનો નિર્ણય?

સુપ્રીમ કોર્ટે SC-ST આરક્ષણમાં ક્રીમીલેયરને લઈને પોતાનો ચુકાદો આપતા કહ્યું હતું કે, "તમામ SC અને ST જાતિઓ અને જનજાતિઓ સમાન વર્ગ નથી." કેટલીક જાતિઓ વધુ પછાત હોઈ શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે - ગટર સાફ કરનારા અને વણકર. આ બંને જાતિઓ SC હેઠળ આવે છે, પરંતુ આ જાતિના લોકો બાકીના લોકો કરતા વધુ પછાત રહે છે. આ લોકોના ઉત્થાન માટે, રાજ્ય સરકારો એસસી-એસટી અનામતનું વર્ગીકરણ (સબ-વર્ગીકરણ) કરીને અલગ ક્વોટા નક્કી કરી શકે છે. આમ કરવું બંધારણના અનુચ્છેદ 341ની વિરુદ્ધ નથી.  ક્વોટા નક્કી કરવાના નિર્ણયની સાથે સુપ્રીમ કોર્ટે રાજ્યોને જરૂરી સૂચનાઓ પણ આપી હતી. કહ્યું કે, રાજ્ય સરકારો આ નિર્ણય મનસ્વી રીતે લઈ શકે નહીં. આમાં પણ બે શરતો લાગુ પડશે.

શું છે બે શરતો ?

 SCમાં કોઈપણ એક જાતિને 100% ક્વોટા આપી શકાય નહીં.

 SCમાં સમાવિષ્ટ કોઈપણ જાતિનો ક્વોટા નક્કી કરતા પહેલા, તેના હિસ્સા વિશે નક્કર ડેટા હોવો જોઈએ.

જણાવી દઈએ કે, સુપ્રીમ કોર્ટે આ નિર્ણય અરજીઓ પર સુનાવણી દરમિયાન આપ્યો હતો જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે, એસસી અને એસટી અનામતમાં સમાવિષ્ટ કેટલીક જાતિઓને જ તેનો લાભ મળ્યો છે. જેના કારણે ઘણી જ્ઞાતિઓ પાછળ રહી ગઈ છે. તેમને મુખ્ય પ્રવાહમાં લાવવા માટે ક્વોટા હોવો જોઈએ. 2004નો નિર્ણય આ દલીલના માર્ગમાં આવી રહ્યો હતો, જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે, અનુસૂચિત જાતિને વર્ગીકૃત કરી શકાય છે.

કઈ-કઈ પાર્ટીઓ ભારત બંધને આપી રહી છે સમર્થન ?

દેશભરના દલિત સંગઠનોએ 21મી ઓગસ્ટે ભારત બંધનું એલાન આપ્યું છે. તેમને બહુજન સમાજવાદી પાર્ટીના સુપ્રીમો, ભીમ આર્મી ચીફ ચંદ્રશેખર આઝાદ ભારત ટ્રાઇબલ પાર્ટી મોહન લાટ રોટનું સમર્થન પણ મળી રહ્યું છે. આ ઉપરાંત કોંગ્રેસ સહિત કેટલીક પાર્ટીઓના નેતાઓ પણ સમર્થનમાં છે.

BSP મહાસચિવ સતીશ ચંદ્ર મિશ્રાએ સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ એક્સ પર લખ્યું કે, ''આપણે બધા જાણીએ છીએ કે BSPના રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષ બહેન માયાવતીએ સુપ્રીમ કોર્ટના પેટા વર્ગીકરણના નિર્ણયનો સખત વિરોધ કર્યો છે. બહેનજીની માર્ગદર્શિકા BSPના તમામ નાના-મોટા કાર્યકરોને BSPના વાદળી ધ્વજ અને હાથીના પ્રતીક હેઠળ 21મી ઑગસ્ટ 2024ના રોજ યોજાનાર ભારત બંધમાં જોડાવા અને જનતાને ખાસ કરીને દલિતો, શોષિત, વંચિતો, લઘુમતીઓ અને ન્યાયપ્રેમી લોકોને સમર્થન આપવા અપીલ કરે છે. પેટા વર્ગીકરણ વિશે જાગૃત કરો. તેમણે એવી પણ અપીલ કરી હતી કે તમામ BSP કાર્યકર્તાઓએ શિસ્તબદ્ધ અને બંધારણીય રીતે ભારત બંધમાં મોટી સંખ્યામાં ભાગ લેવો જોઈએ.

ભારત બંધનું એલાન કરનારાઓની શું છે માંગ?

ભારત બંધનું એલાન કરી રહેલા દલિત સંગઠનોએ માંગ કરી છે કે સુપ્રીમ કોર્ટ ક્વોટાના નિર્ણયને પાછો ખેંચે અથવા પુનર્વિચાર કરે.

ભારત બંધ દરમિયાન શું બંધ રહેશે?

ભારત બંધને લઈને હજુ સુધી કોઈપણ રાજ્ય સરકારે સત્તાવાર માર્ગદર્શિકા જારી કરી નથી. પોલીસ પ્રશાસનને એલર્ટ પર રાખવામાં આવ્યું છે. વિરોધ પ્રદર્શન દરમિયાન જાહેર સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા સત્તાવાળાઓ વ્યાપક પગલાં લઈ રહ્યા છે.

 ભારત બંધ દરમિયાન જાહેર પરિવહન સેવાઓ પ્રભાવિત થઈ શકે છે.

 કેટલીક જગ્યાએ ખાનગી ઓફિસો બંધ થઈ શકે છે.

આ સેવાઓ રહેશે ચાલુ

21 ઓગસ્ટના ભારત બંધ દરમિયાન હોસ્પિટલો અને એમ્બ્યુલન્સ જેવી ઇમરજન્સી સેવાઓ કાર્યરત રહેશે. બેંક ઓફિસ અને સરકારી ઓફિસો બંધ રાખવા અંગે સરકાર તરફથી હજુ સુધી કોઈ આદેશ આવ્યો નથી. તેથી, એવું માનવામાં આવે છે કે બુધવારે બેંકો અને સરકારી કચેરીઓ પણ ખુલશે.

 લેટરલ એન્ટ્રી પર શા માટે હોબાળો થાય છે?

યુપીએસસીમાં લેટરલ એન્ટ્રીનો અર્થ થાય છે ખાનગી ક્ષેત્રના લોકોની સરકારમાં મોટી જગ્યાઓ પર સીધી ભરતી. હેતુ વહીવટમાં નિષ્ણાતોને સામેલ કરવાનો અને સ્પર્ધા જાળવી રાખવાનો છે. લેટરલ એન્ટ્રી હેઠળ, સરકારમાં જોઈન્ટ સેક્રેટરી, ડિરેક્ટર અથવા ડેપ્યુટી સેક્રેટરીની ભરતી કરવામાં આવે છે. 17 ઓગસ્ટે કેન્દ્ર સરકારે 45 અધિકારીઓની ભરતી માટે ખાલી જગ્યાઓ બહાર પાડી હતી.

આ અંગે BJP IT સેલના પ્રભારી અમિત માલવિયાનું કહેવું છે કે આયોગ દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલી લેટરલ વેકેન્સીમાં અનામતના એ જ નિયમો લાગુ થશે, જે UPSCની અન્ય પરીક્ષાઓમાં લાગુ થાય છે.

ભારત સરકારના કર્મચારી અને તાલીમ વિભાગે એક આરટીઆઈના જવાબમાં જણાવ્યું હતું કે સરકારી નોકરીઓમાં આરક્ષણ 13 રોસ્ટર પોઈન્ટ દ્વારા લાગુ કરવામાં આવે છે.

રોસ્ટર સિસ્ટમ શું છે?

આમાં સરકારી નોકરીમાં દરેક ચોથી પોસ્ટ OBC માટે, દર 7મી પોસ્ટ SC માટે, દર 14મી પોસ્ટ ST માટે અને દરેક 10મી પોસ્ટ EWS માટે અનામત હોવી જોઈએ. જો કે, ત્રણ કરતાં ઓછી જગ્યાઓ પર ભરતી માટે અનામત લાગુ પડતું નથી.

જણાવી દઈએ કે, ટેકનિકલ કાયદાકીય કારણોનો લાભ લઈને સરકારે અલગ-અલગ વિભાગોમાં ત્રણથી ઓછી જગ્યાઓ માટે જાહેરાત બહાર પાડી છે. તેથી આમાં અનામત લાગુ પડતું નથી. જોકે, આજે સરકારે લેટરલ એન્ટ્રીની ભરતી રદ કરી છે.