દશકોથી કૃષિ આવક અને ખેતીની જમીનના વેચાણએ ટેક્સથી બચવા અને કાળા નાણાંને વ્હાઈટ કરવા માટેની એક યુક્તિ રહી છે. હવે, આવકવેરા (આઇટી) વિભાગ દ્વારા વિવિધ રાજ્યોમાં એવા કેસોની તપાસ કરવામાં આવી રહી છે. જ્યાં વ્યક્તિઓ અને સંસ્થાઓએ કોઈપણ જમીનની માલિકી વિના 50 લાખ રૂપિયા કે તેથી વધુની કૃષિ આવક દર્શાવી છે.

કરવેરા વિભાગ એક સાથે પ્રતિ એકર રૂ. 5 લાખ કે તેથી વધુની અવાસ્તવિક કૃષિ આવકના ઘણા કેસોની તપાસ કરી રહ્યો છે, જ્યાં આવી ઘોષણા સામાન્ય વલણો અને જાહેરમાં ઉપલબ્ધ ડેટા સાથે અસંગત છે.કરવેરા વિભાગ આ બાબતને કેટલી હદ સુધી આગળ ધપાવે છે તેના આધારે રાજકારણીઓ અને અન્ય પ્રભાવશાળી પક્ષો દ્વારા જમીનની સીધી અને પરોક્ષ માલિકી હોવાથી આ કવાયત ચોક્કસ વિસ્તારોમાં ભયાનક બની શકે છે.

કૃષિ આવક એ ઇન્કમટેક્ષની સાથે સાથે ગુડ્ઝ એન્ડ સર્વિસ ટેક્સ (જીએસટી)માંથી પણ મુક્ત છે. વર્તમાન તપાસ જયપુરના ડાયરેક્ટોરેટ જનરલ ઓફ આઇ-ટી ઇન્વેસ્ટિગેશનને લગતા કેટલાક કેસોમાં ઉદ્ભવી છે, જેમાં તેમના આઇ-ટી રિટર્નમાં રૂ. 50 લાખથી વધુની કૃષિ આવકનો દાવો કરતી સંસ્થાઓની ઓળખ કરવામાં આવી હતી.સીએ ફર્મ આશિષ કરુન્ડિયા એન્ડ કંપનીના સ્થાપક આશિષ કરુન્ડિયાએ જણાવ્યું હતું કે વિભાગ દ્વારા ઓળખાયેલા આ ખેડૂતોએ કૃષિ હેતુ માટે જમીનનો ઉપયોગ કરવા માટે પૂરતા પુરાવા આપવા સક્ષમ હોવા જોઈએ, ખાસ કરીને કારણ કે સેટેલાઈટ ઈમેજ સ્કેનનો ઉપયોગ અગાઉ કૃષિ પ્રવૃત્તિઓ ચકાસવા માટે કરવામાં આવ્યો છે. નોન-એગ્રીકલ્ચરલ સ્ત્રોતોમાંથી થતી આવક જેમ કે જમીન પ્લોટિંગ અને વેચાણમાંથી થતી કમાણી, શહેરી ખેતીની જમીનનું વેચાણ, વાણિજ્યિક ઉપયોગ માટે ફાર્મહાઉસ ભાડે આપવા, મરઘાં ઉછેર અને સમાન પ્રવૃત્તિઓ, મુક્તિ માટે લાયક નથી અને કર હેતુઓ માટે તેની જાણ કરવી આવશ્યક છે. કેટલાક કિસ્સાઓમાં અન્ય પક્ષો માટે પણ ટેક્સ અસર હોય શકે છે, જેમ કે જ્યારે નોન-એગ્રીકલ્ચરલ જમીન તેના સ્ટેમ્પ ડ્યુટી મૂલ્યથી ઓછી કિંમતે વેચવામાં આવે છે.

હાઈ-રિસ્ક-કેસ તરીકે ટૅગ કરાયેલ, જ્યાં વિવિધ ડીજીઆઈટી કરદાતાઓ દ્વારા દાવાની કાયદેસરતા ચકાસશે, જે નાણાકીય વર્ષ 2020-21 સાથે સંબંધિત છે.

કૃષિ આવકમાં કૃષિ પેદાશોના વેચાણ અથવા જમીનમાં ભાડામાંથી થતી કમાણીનો સમાવેશ થઈ શકે છે જે મ્યુનિસિપલ મર્યાદાથી દૂર છે અને કાયદા હેઠળ ઉલ્લેખિત ન્યૂનતમ વસ્તી ધરાવતા વિસ્તારોમાં છે. ખેતીની જમીનમાંથી કરમુક્ત આવક ખેતીની જમીનના વેચાણમાંથી ઉદ્ભવતા મૂડી લાભમાંથી પણ મેળવી શકાય છે જે આવકવેરા કાયદા, ૧૯૬૧ ની કલમ ૨(૧૪)(iii) માં ઉલ્લેખિત મૂડી સંપત્તિની વ્યાખ્યાના દાયરામાં આવતી નથી.

સીએ ફર્મ એસ બનવત અને એસોસિએટ એલએલપીના ભાગીદાર સિદ્ધાર્થ બનવતે એ જણાવ્યું કે ખેતીની જમીનના વેચાણના કિસ્સામાં જો કરદાતાને હિસાબના ચોપડા જાળવવાની જરૂર ન હોય અથવા તેમણે સંપત્તિ જવાબદારી નિવેદનો ફાઇલ ન કર્યા હોય તો જમીનની વિગતો ટેક્સ રિટર્ન અથવા ટેક્સ વિભાગ પાસે ઉપલબ્ધ રેકોર્ડમાં દેખાઈ શકશે નહીં અને તેથી શંકા ઊભી થઈ શકે છે જે જમીન વેચાણ કરારો સાથે સ્પષ્ટ કરી શકાય છે. જોકે, વ્યવહાર રેકોર્ડ રજૂ કર્યા પછી, કોઈ પણ નિષ્કર્ષ પર આવી શકે છે કે ખેતીની જમીનનું ખરેખર વેચાણ થયું હતું. તેમના મતે, એવા કિસ્સાઓ છે જ્યાં વાર્ષિક માહિતી નિવેદનમાં ખોટી રિપોર્ટિંગથી આકારણી દરમિયાન જમીન વેચાણ પર પ્રશ્નો ઉભા થયા છે.

'મૂડી સંપત્તિ' તરીકે ઓળખવાના હેતુથી, ખેતીની જમીન ગ્રામીણ અથવા શહેરી હોય શકે છે. જ્યારે ગ્રામીણ ખેતીની જમીન હાથમાં બદલાય છે, ત્યારે મૂડી લાભ પર કોઈ કર લાગતો નથી પરંતુ શહેરી ખેતીની જમીનના વેચાણ પર મૂડી લાભ કર લાગુ પડે છે. ખેડૂતો ઉપરાંત, બિન-ખેડૂતો દ્વારા પણ જરૂરી મંજૂરીઓ અને ચાર્જ ચૂકવવાને આધીન અન્ય વાણિજ્યિક ઉપયોગો માટે ખેતીની જમીન હસ્તગત કરવામાં આવે છે.

બનવતે જણાવ્યું હતું કે કૃષિ આવકના કિસ્સામાં, કૃષિ ઉત્પાદનના પુરાવા આપતા દસ્તાવેજ ઉપલબ્ધ કરાવી શકાય છે. જો કે, જો અપ્રમાણસર આવકના કિસ્સાઓ ઉત્પાદન અથવા કૃષિ ઉત્પાદનના વેચાણના પુરાવા દ્વારા યોગ્ય રીતે સમર્થિત ન હોય તો મુક્તિના ખોટા દાવા માટે દંડનીય પરિણામો ઉદ્ભવશે.

કેટલાક લોકો ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં ખેતીની જમીનના વેચાણમાં રોકડ વ્યવહારોને વાજબી ઠેરવવા માટે કાયદાનું આક્રમક અર્થઘટન કરે છે કારણ કે તે આવકવેરા નિયમોના કાર્યક્ષેત્રની બહાર છે જે દર્શાવે છે કે કોઈ પણ વ્યક્તિ એક દિવસમાં અથવા એક જ વ્યવહારના સંદર્ભમાં અથવા એક ઘટના અથવા પ્રસંગને લગતા વ્યવહારો દ્વારા બીજા પાસેથી કુલ 2 લાખ રૂપિયા કે તેથી વધુ પ્રાપ્ત કરી શકશે નહીં.