જો ખેતીમાંથી થતી આવકને જ ગણીએ તો એક ખેડૂત દરરોજ માત્ર 27 રૂપિયા કમાઈ શકે છે. આટલી ઓછી આવકવાળા ખેતરોમાં કામ કરવું અને યોગ્ય જીવન ટકાવી રાખવું એટલું મુશ્કેલ જ નથી પણ અશક્ય છે. 21 નવેમ્બર, 2024ના રોજ સુપ્રીમ કોર્ટમાં દાખલ કરવામાં આવેલા ઉચ્ચ સ્તરીય સમિતિના વચગાળાના અહેવાલમાં આ ચિંતા વ્યક્ત કરવામાં આવી છે. સમિતિનો આ વચગાળાનો અહેવાલ સુપ્રીમ કોર્ટના 2 નવેમ્બર, 2024ના આદેશના પાલનમાં દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો. આ ઉચ્ચ સમિતિનું નેતૃત્વ પંજાબ અને હરિયાણા હાઈકોર્ટના નિવૃત્ત ન્યાયાધીશ નવાબ સિંહ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું.
સમિતિએ હરિયાણા અને પંજાબના ખેડૂતો સાથે વાત કયર્િ બાદ આ અહેવાલ તૈયાર કર્યો છે જેઓ છેલ્લા એક વર્ષથી શંભુ બોર્ડર પર તેમની માંગણીઓ સાથે બેઠેલા છે અને કૃષિ ક્ષેત્રની સ્થિતિનો અભ્યાસ કર્યો છે.અહેવાલમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે કૃષિ પરિવારોની સરેરાશ માસિક આવક માત્ર રૂ. 10,218 છે અને તેઓની સરેરાશ કૃષિ આવક પિરામિડના તળિયે છે.
અહેવાલ એ પણ દશર્વિે છે કે સ્થિર ઉત્પાદન અને ઘટતી આવકે ખેડૂતોના માથા પર દેવાનો મોટો બોજ નાખ્યો છે. આ ભાર તેમને મૃત્યુ તરફ ધકેલી રહ્યો છે. રિપોર્ટમાં નેશનલ બેંક ફોર એગ્રીકલ્ચર એન્ડ રૂરલ ડેવલપમેન્ટ (નાબાર્ડ, 2023)ના અહેવાલને ટાંકવામાં આવ્યો છે.
ખેડૂતો અને ખેતમજૂરોનું દેવું તાજેતરના દાયકાઓમાં અનેકગણું વધ્યું છે. 2022-23માં પંજાબમાં ખેડૂતોનું સંસ્થાકીય દેવું રૂ. 73,673 કરોડ હતું, જ્યારે હરિયાણામાં તે રૂ. 76,630 કરોડ હતું. વધુમાં, રાષ્ટ્રીય નમૂના સર્વેક્ષણ સંગઠન મુજબ, ખેડૂતો પર બિન-સંસ્થાકીય દેવાનો પણ મોટો બોજ છે, જે પંજાબમાં કુલ બાકી દેવાના 21.3 ટકા અને હરિયાણામાં કુલ બાકી દેવાના 21.3 ટકા છે. તે 32 ટકા છે. સમિતિએ કહ્યું કે લગભગ 30 વર્ષમાં 4 લાખથી વધુ ખેડૂતો અને ખેતમજૂરોએ આત્મહત્યા કરી છે.
રાષ્ટ્રીય ક્રાઈમ રેકોડ્ર્સ બ્યુરોએ 1995 માં આત્મહત્યાના ડેટા એકત્રિત કરવાનું શરૂ કર્યું ત્યારથી 4 લાખથી વધુ ખેડૂતો અને ખેતમજૂરોએ આત્મહત્યા કરી છે. સમિતિએ અહેવાલમાં જણાવ્યું હતું કે ઘરે-ઘરે થયેલા સર્વેમાં 2000 અને 2015ની વચ્ચે કુલ 16,606 આત્મહત્યા નોંધાઈ છે. અહેવાલ મુજબ, 2014-15 અને 2022-23 ની વચ્ચે, પંજાબનું કૃષિ ક્ષેત્ર 21 મુખ્ય કૃષિ રાજ્યોમાં 20મા ક્રમે હતું, જેનો વાર્ષિક વૃદ્ધિ દર માત્ર 2 ટકા હતો. હરિયાણા 3.38 ટકાના વાર્ષિક વૃદ્ધિ દર સાથે 16મા ક્રમે છે. બંને રાજ્યો રાષ્ટ્રીય સરેરાશ કરતા ઓછું પ્રદર્શન કરી રહ્યા છે.