સુપ્રીમ કોર્ટે રાજ્યો પાસેથી ખુલ્લી જેલો વિશે માહિતી માંગી છે. તેઓએ આગામી 4 અઠવાડિયામાં તેના વિશે અને તે કેવી રીતે કાર્ય કરે છે તેની માહિતી પ્રદાન કરવી પડશે. 2022ના આંકડા દર્શાવે છે કે દેશભરમાં 91 ઓપન જેલ છે. તે અન્ય જેલોથી ઘણી રીતે અલગ છે. અન્ય જેલોની જેમ ઓપન જેલમાં કોઈ પ્રતિબંધ નથી. અહીં કેદીઓને આઝાદી આપવામાં આવે છે.

પશ્ચિમ બંગાળમાં ઘણી જેલો છે જે તેના ધોરણોને પૂર્ણ કરે છે. ઘણી ખુલ્લી જેલો કેદીઓને તેમના પરિવાર સાથે રહેવા અને રોજીરોટી કમાવવા દે છે. ઓપન જેલ ભારતમાં કેવી રીતે શરૂ થઈ, તે અન્ય જેલોથી કેટલી અલગ છે અને અહીં કેવા પ્રકારના કેદીઓને રહેવાની છૂટ આપવામાં આવે છે.

ભારતમાં ઓપન જેલની શરૂઆત કેવી રીતે થઈ?

આ એવી જેલો છે, જ્યાં કેદીઓ પર બહુ પ્રતિબંધો હોતા નથી. કેદીઓ જેલ છોડીને ચોક્કસ ત્રિજ્યામાં બહાર જઈ શકે છે. તેઓ કામ કરી શકે છે અને તેઓએ સાંજ સુધીમાં પાછા આવું પડે છે. ભારતમાં પ્રથમ ખુલ્લી જેલ 1905 માં બોમ્બે પ્રેસિડેન્સીમાં શરૂ કરવામાં આવી હતી. મુંબઈની થાણે સેન્ટ્રલ જેલમાંથી વિશેષ શ્રેણીના કેદીઓને અહીં મોકલવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ આ ઓપન જેલ 1910માં બંધ કરવામાં આવી હતી. બનારસ નજીક ચંદ્રપ્રભા નદી પર બંધ બાંધવા માટે 1953માં ઓપન જેલની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. આ ડેમ બન્યા પછી કેદીઓને કરમણસા નદી પર બંધ બાંધવા માટે નજીકના સ્થળે ખસેડવામાં આવ્યા હતા.

15 માર્ચ 1956ના રોજ મિર્ઝાપુર ખાતે કાયમી શિબિર શરૂ કરવામાં આવી હતી. જ્યાં કેદીઓને ચુર્ક, મિર્ઝાપુર ખાતે ઉત્તર પ્રદેશ સરકારના સિમેન્ટ વર્ક્સ માટે પથ્થરો ખોદવાનું કામ આપવામાં આવ્યું હતું. આ કેમ્પમાં કેદીઓની શરૂઆતની સંખ્યા 150 હતી. જે વધીને 1,700 થઈ ગઈ, પરંતુ બાદમાં તેમાં ઘટાડો થયો છે.

ઉત્તરાખંડના નૈનીતાલ જિલ્લાના સિતારગંજ ખાતે 1960માં સંપૂર્ણાનંદ શિબિર નામની કાયમી શિબિરની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. કેમ્પની સ્થાપના સમયે 5,965 એકર જમીન હતી. પરંતુ ઉત્તર પ્રદેશ સરકાર દ્વારા વિસ્થાપિત લોકોના પુનર્વસન માટે 2,000 એકર જમીન આપવામાં આવી હતી. સિતારગંજ વિશ્વની સૌથી મોટી ખુલ્લી જેલોમાંની એક છે અને હાલમાં તે 3,837 એકર જમીનમાં ફેલાયેલી છે.

જેલ સુધારણા માટેની વિશ્વવ્યાપી માંગને અનુરૂપ, 1980માં અખિલ ભારતીય જેલ સુધારણા સમિતિએ પણ સરકારને દરેક રાજ્ય અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં ખુલ્લી જેલોની સ્થાપના અને વિકાસ કરવાની ભલામણ કરી હતી.

મહિલાઓ માટે પ્રથમ ખુલ્લી જેલ 2010 માં યરવડા, પુણેમાં બનાવવામાં આવી હતી અને દક્ષિણ ભારતમાં આવી પ્રથમ જેલની સ્થાપના 2012 માં પૂજાપુરા કેરળમાં કરવામાં આવી હતી. તમિલનાડુના કાયદા મંત્રાલયે પણ મહિલા દોષિતો માટે રાજ્યમાં ખુલ્લી જેલ સ્થાપવાનો વિચાર રજૂ કર્યો હતો. કારણ કે 2017ના સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશે રાજ્ય સરકારોને દેશભરમાં ખુલ્લી જેલ સ્થાપવાની શક્યતાઓ તપાસવા જણાવ્યું હતું.

ઓપન જેલમાં મુલાકાતનો સમય શું છે?

ઘણી ખુલ્લી જેલો કેદીઓને તેમના પરિવારો સાથે રહેવા અને આજીવિકા મેળવવાની પણ મંજૂરી આપે છે. પશ્ચિમ બંગાળમાં ખુલ્લી જેલો ખરેખર ખુલ્લી છે કારણ કે કેદીઓને અવરજવરની સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા છે કારણ કે ત્યાં કોઈ દૈનિક લોક-અપ નથી. દરવાજો સવારે 6 વાગ્યે ખુલે છે અને રાત્રે 8 વાગ્યે બંધ થાય છે. દરરોજ સવારે 6 વાગ્યાથી સાંજના 8 વાગ્યા સુધી કેદીઓ જ્યાં ઈચ્છે ત્યાં જવા માટે મુક્ત છે અને જેલની અંદર કે બહાર કોઈપણ કામ કરી શકે છે. જો કે તેને રાત્રે 8 વાગે જેલમાં પરત ફરવું પડે છે.

બંધ જેલમાંથી ખુલ્લી જેલમાં કેવી રીતે પ્રવેશ મળે છે?

ઓપન જેલમાં ટ્રાન્સફર માટે પાત્ર કેદીઓએ તેમની સજાનો એક તૃતીયાંશ ભાગ પૂર્ણ કરવાનો હોય છે. કેન્દ્રીય અને જિલ્લા જેલોમાંથી સારા આચરણનો ટ્રેક રેકોર્ડ ધરાવતા કેદીઓને બંધ જેલમાંથી ખુલ્લી જેલમાં સ્થાનાંતરિત કરવા માટે નિયમિતપણે પસંદ કરવામાં આવે છે. જ્યાં તેમને પરિવારના સભ્યો સાથે રહેવાની અને તેમની આજીવિકા કમાવવાની મંજૂરી આપવામાં આવે છે.