વિશ્વભરમાં પ્રદૂષણ પર પ્રકાશિત થયેલા તાજેતરના અહેવાલમાં ભારતની ભાગીદારીમાં કોઈ નોંધપાત્ર ઘટાડો જોવા મળ્યો નથી. વિશ્વના 20 સૌથી પ્રદૂષિત શહેરોમાંથી 13 ભારતમાં છે, જેમાં આસામનું બર્નીહાટ ટોચ પર છે. સ્વિસ એર ક્વોલિટી ટેકનોલોજી કંપની આઈક્યુએયર દ્વારા પ્રકાશિત વર્લ્ડ એર ક્વોલિટી રિપોર્ટ 2024 અનુસાર, દિલ્હી વૈશ્વિક સ્તરે સૌથી પ્રદૂષિત રાજધાની શહેર રહ્યું છે. જ્યારે ભારત 2024માં વિશ્વનો પાંચમો સૌથી પ્રદૂષિત દેશ હતો. જોકે, વર્ષ 2023માં તે ત્રીજા સ્થાને હતો.

રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ભારતમાં પીએમ 2.5 ની સાંદ્રતા 2024 માં 7 ટકા ઘટીને સરેરાશ 50.6 માઇક્રોગ્રામ પ્રતિ ઘન મીટર થવાનો અંદાજ છે, જે 2023 માં 54.4 માઇક્રોગ્રામ પ્રતિ ઘન મીટર હતો. છતાં, વિશ્વના 10 સૌથી પ્રદૂષિત શહેરોમાંથી છ ભારતમાં છે. દિલ્હીમાં પ્રદૂષણનું સ્તર સતત ઊંચું રહ્યું, વાર્ષિક સરેરાશ પીએમ 2.5 સાંદ્રતા પ્રતિ ઘન મીટર 91.6 માઇક્રોગ્રામ હતી, જે 2023 માં 92.7 માઇક્રોગ્રામ પ્રતિ ઘન મીટર સુધી પહોંચી ગઈ.

વિશ્વના ટોચના 20 સૌથી પ્રદૂષિત શહેરોમાં 13 ભારતીય શહેરો બર્નીહાટ, દિલ્હી, મુલ્લાનપુર (પંજાબ), ફરીદાબાદ, લોની, નવી દિલ્હી, ગુડગાંવ, ગંગાનગર, ગ્રેટર નોઈડા, ભીવાડી, મુઝફ્ફરનગર, હનુમાનગઢ અને નોઈડાનો સમાવેશ થાય છે

એકંદરે, 35 ટકા ભારતીય શહેરોમાં વાર્ષિક પીએમ 2.5 નું સ્તર વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાની 5 માઈક્રોગ્રામ પ્રતિ ઘન મીટરની મર્યાદા કરતાં 10 ગણું વધુ હોવાનું જાણવા મળ્યું છે. ભારતમાં વાયુ પ્રદૂષણ સ્વાસ્થ્ય માટે એક ગંભીર ખતરો છે, જે અંદાજે 5.2 વર્ષ સુધીના આયુષ્યમાં ઘટાડા સાથે જોડાયેલું છે.

ગયા વર્ષે પ્રકાશિત થયેલા લેન્સેટ પ્લેનેટરી હેલ્થ અભ્યાસ મુજબ, 2009 થી 2019 દરમિયાન ભારતમાં દર વર્ષે લગભગ 1.5 મિલિયન મૃત્યુ પીએમ 2.5 પ્રદૂષણના લાંબા ગાળાના સંપર્ક સાથે સંકળાયેલા હોવાનું સંભવતઃ માનવામાં આવે છે. પીએમ 2.5 એ 2.5 માઇક્રોન કરતા નાના વાયુ પ્રદૂષણના કણોનો ઉલ્લેખ કરે છે, જે ફેફસાં અને લોહીના પ્રવાહમાં પ્રવેશી શકે છે, જેનાથી શ્વાસ લેવામાં તકલીફ, હૃદય રોગ અને કેન્સર પણ થઈ શકે છે. તેના સ્ત્રોતોમાં વાહનોના એક્ઝોસ્ટ, ઔદ્યોગિક ઉત્સર્જન અને લાકડા કે પાકના કચરાને બાળવાનો સમાવેશ થાય છે.

વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠનના ભૂતપૂર્વ મુખ્ય વૈજ્ઞાનિક અને આરોગ્ય મંત્રાલયના સલાહકાર સૌમ્યા સ્વામીનાથને જણાવ્યું હતું કે ભારતે વાયુ ગુણવત્તા ડેટા સંગ્રહમાં પ્રગતિ કરી છે પરંતુ પૂરતા પગલાંનો અભાવ છે. તેમણે કહ્યું કે આપણી પાસે ડેટા છે, હવે આપણને કાર્યવાહીની જરૂર છે. કેટલાક ઉકેલો સરળ છે, જેમ કે બાયોમાસને એલપીજીથી બદલવું. ભારતમાં પહેલાથી જ આ માટે એક યોજના છે પરંતુ આપણે વધારાના સિલિન્ડર પર વધુ સબસિડી આપવી જોઈએ. પહેલું સિલિન્ડર મફત છે પરંતુ સૌથી ગરીબ પરિવારો, ખાસ કરીને મહિલાઓને વધુ સબસિડી મળવી જોઈએ. આનાથી તેમનું સ્વાસ્થ્ય સુધરશે અને બહારનું વાયુ પ્રદૂષણ ઘટશે.

શહેરોમાં જાહેર પરિવહનનો વિસ્તાર કરવાથી અને કેટલીક કાર પર દંડ લાદવાથી મદદ મળી શકે છે. તેમનું કહેવું છે કે પ્રોત્સાહનો અને સજાઓનું મિશ્રણ જરૂરી છે. ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ઓફ મેડિકલ રિસર્ચના ભૂતપૂર્વ ડિરેક્ટર જનરલે જણાવ્યું હતું કા છેવટે, ઉત્સર્જન કાયદાઓનું કડક પાલન કરવું મહત્વપૂર્ણ છે. ઉદ્યોગો અને બાંધકામ સ્થળોએ નિયમોનું પાલન કરવું જોઈએ અને શોર્ટકટ લેવાને બદલે ઉત્સર્જન ઘટાડવા માટે સાધનો સ્થાપિત કરવા જોઈએ.