સુપ્રીમ કોર્ટે મંગળવારે મહારાષ્ટ્રના અકોલા જિલ્લામાં પાતુર નગર પરિષદના સાઇનબોર્ડ પર ઉર્દૂ ભાષાના ઉપયોગને માન્ય રાખતો એક મહત્વપૂર્ણ ચુકાદો આપ્યો. કોર્ટે કહ્યું કે ભાષા સંસ્કૃતિનો એક ભાગ છે અને તે લોકોને વિભાજીત કરવાનું કારણ ન બનાવવું જોઈએ. ઉપરાંત, ઉર્દૂને "ગંગા-જમુની તહઝીબ"નું ઉત્તમ ઉદાહરણ ગણાવતા, તેમણે તેને ભારતમાં જન્મેલી ભાષા ગણાવી.

જસ્ટિસ સુધાંશુ ધુલિયા અને જસ્ટિસ કે. વિનોદ ચંદ્રનની બેન્ચે પાતુર મ્યુનિસિપલ કાઉન્સિલના ભૂતપૂર્વ કાઉન્સિલર વર્ષાતાઈ સંજય બાગડેની અરજી ફગાવી દીધી હતી. અરજદારે સાઇનબોર્ડ પર ઉર્દૂ ભાષાના ઉપયોગને પડકાર્યો હતો અને દાવો કર્યો હતો કે મહારાષ્ટ્ર સ્થાનિક સત્તાવાળાઓ (સત્તાવાર ભાષા) અધિનિયમ, 2022 હેઠળ ફક્ત મરાઠીનો ઉપયોગ થવો જોઈએ. બેન્ચે કહ્યું, "ભાષા કોઈ ધર્મની નથી, તે કોઈપણ સમુદાય, પ્રદેશ અને લોકોની છે."

ઐતિહાસિક કોર્ટનો નિર્ણય

જસ્ટિસ ધુલિયાએ તેમના ચુકાદામાં કહ્યું, "ઉર્દૂ ભાષા ભારતમાં જન્મેલી છે અને તેને કોઈપણ ધર્મ સાથે જોડવી ખોટી છે. તે ગંગા-જમુની તહઝીબનું પ્રતીક છે, જે ઉત્તર અને મધ્ય ભારતના સંકલિત સાંસ્કૃતિક વારસાને પ્રતિબિંબિત કરે છે." તેમણે એ પણ સ્પષ્ટ કર્યું કે બંધારણ હેઠળ ઉર્દૂ અને મરાઠી બંનેને સમાન દરજ્જો છે. કોર્ટે કહ્યું કે જો સ્થાનિક લોકો ઉર્દૂથી પરિચિત હોય, તો સાઇનબોર્ડ પર તેનો ઉપયોગ કરવામાં કોઈ વાંધો ન હોવો જોઈએ.

કોર્ટે એમ પણ અવલોકન કર્યું કે ઉર્દૂ ઘણીવાર મુસ્લિમ સમુદાય સાથે સંકળાયેલી હોય છે, જે વાસ્તવિકતાથી ઘણી દૂર છે. ન્યાયાધીશ ધુલિયાએ કહ્યું, "વસાહતી શક્તિઓએ હિન્દીને હિન્દુઓ સાથે અને ઉર્દૂને મુસ્લિમો સાથે જોડવાની ખોટી ધારણા ઉભી કરી. ઉર્દૂ ભારતમાં છઠ્ઠી સૌથી વધુ બોલાતી અનુસૂચિત ભાષા છે અને દેશના લગભગ તમામ રાજ્યોમાં બોલાય છે." કોર્ટે ભાર મૂક્યો કે ભાષાનો મૂળભૂત હેતુ વાતચીત છે, ઓળખની રાજનીતિ નહીં.

"આપણે આપણી વિવિધતાનો આદર કરવો જોઈએ અને આનંદ કરવો જોઈએ, ખાસ કરીને ભાષાકીય વિવિધતાનો. 2001 ની વસ્તી ગણતરી મુજબ, ભારતમાં 122 મુખ્ય ભાષાઓ અને 234 માતૃભાષાઓ છે. ઉર્દૂ ભારતમાં છઠ્ઠી સૌથી વધુ બોલાતી અનુસૂચિત ભાષા છે અને લગભગ દરેક રાજ્ય અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાં કેટલીક વસ્તી દ્વારા બોલવામાં આવે છે," ચુકાદામાં કહેવામાં આવ્યું છે.

અરજીનો ઇતિહાસ

વર્ષાતાઈ બાગડેએ 2020 માં પાતુર મ્યુનિસિપલ કાઉન્સિલમાંથી ઉર્દૂ સાઇનબોર્ડ દૂર કરવાની માંગ કરી હતી, જેને કાઉન્સિલે નકારી કાઢી હતી. કાઉન્સિલે દલીલ કરી હતી કે ઉર્દૂ ૧૯૫૬ થી ઉપયોગમાં છે અને સ્થાનિક વસ્તી તેને સારી રીતે સમજે છે. આ પછી, બાગડેએ 2021 માં બોમ્બે હાઈકોર્ટમાં અરજી દાખલ કરી, જેને પણ ફગાવી દેવામાં આવી. આખરે, તેમણે સુપ્રીમ કોર્ટનો સંપર્ક કર્યો.

સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાના ચુકાદામાં બોમ્બે હાઈકોર્ટના નિર્ણયને સમર્થન આપ્યું હતું અને કહ્યું હતું કે સાઇનબોર્ડ પર ઉર્દૂનો ઉપયોગ મહારાષ્ટ્રના કાયદાનું ઉલ્લંઘન કરતો નથી. કોર્ટે એમ પણ કહ્યું કે ભાષા એ વાતચીત અને વિચારોના આદાન-પ્રદાનનું માધ્યમ છે, વિભાજનનું કારણ નથી.

ઉર્દૂનો સાંસ્કૃતિક વારસો

ન્યાયાધીશ ધુલિયાએ ચુકાદામાં ઉર્દૂના સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસા પર પ્રકાશ પાડ્યો. તેમણે કહ્યું, "ભારતમાં વિવિધ સાંસ્કૃતિક પૃષ્ઠભૂમિના લોકોની જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરવા માટે ઉર્દૂનો વિકાસ થયો. તે ઘણા પ્રખ્યાત કવિઓની પ્રિય ભાષા રહી છે. આજે પણ, સામાન્ય લોકો અજાણતાં ઉર્દૂ શબ્દોનો ઉપયોગ કરે છે." તેમણે એ પણ ઉલ્લેખ કર્યો કે ભારતીય અદાલતોમાં વપરાતા ઘણા કાનૂની શબ્દો જેમ કે 'કોર્ટ', 'એફિડેવિટ' અને 'હાજરી' ઉર્દૂમાંથી ઉતરી આવ્યા છે.કવિતા સાથે નિર્ણય કરો

ચુકાદાને વધુ જીવંત બનાવવા માટે, જસ્ટિસ ધુલિયાએ એક ઉર્દૂ કવિતા ટાંકી.

સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાના ચુકાદામાં ભારતની ભાષાકીય વિવિધતાની પ્રશંસા કરી અને કહ્યું, "આપણે આપણા પૂર્વગ્રહો છોડીને દરેક ભાષા સાથે મિત્રતા કરવી જોઈએ." કોર્ટે એમ પણ કહ્યું કે જો ભારતનું વિભાજન ન થયું હોત, તો હિન્દી અને ઉર્દૂનું મિશ્ર સ્વરૂપ 'હિન્દુસ્તાની' કદાચ દેશની રાષ્ટ્રીય ભાષા હોત.