​​​​​​​આચાર્ય ચાણક્ય માનતા હતા કે સફળ લોકોના જીવનમાં દુશ્મનો પણ ઘણા હોય છે. ત્યારે  દુશ્મનો સામે લડવા માટે હંમેશા તૈયાર રહેવું જોઈએ.

આચાર્ય ચાણક્યના મતે નીતિ એ જીવનની નીતિ અને વ્યૂહરચનાનો ખજાનો છે. ચાણક્ય નીતિને નીતિશાસ્ત્ર પણ કહેવાય છે. આ એક પ્રાચીન ભારતીય લખાણ છે. તે સંસ્કૃતમાં લખાયેલું છે અને તે કૌટિલ્ય અથવા વિષ્ણુગુપ્ત ચાણક્યએ લખ્યું છે. જેઓ મૌર્ય સમ્રાટ ચંદ્રગુપ્તના મહાસચિવ હતા.

ચાણક્ય નીતિમાં જીવનના વિવિધ પાસાઓ પરની નીતિઓ અને ઉપદેશો આપવામાં આવ્યા છે. ચાણક્ય માનતા હતા કે જે વ્યક્તિ સફળતા મેળવે છે તેના ઘણા દુશ્મનો હોય છે. આવી સ્થિતિમાં દરેક વ્યક્તિએ જાણવું જોઈએ કે તેના દુશ્મનો સાથે કેવી રીતે વર્તવું અને તેનાથી કઈ રીતે સાવચેત રહેવું.

દુશ્મનો પર વિજય મેળવવા માટેની વ્યૂહરચના

• સૌથી પહેલા એ જાણવું જરૂરી છે કે કોણ મિત્ર અને કોણ દુશ્મન. મિત્રોને જાણો અને તેમનો આદર કરો, દુશ્મનોને જાણો અને તેમનાથી સાવધ રહો.
  
  
  
• દુશ્મનની સામે ક્યારેય પોતાની નબળાઈ કહેવી નહીં. તેના કરતાં તેની સામે શક્તિનું પ્રદર્શન કરો જેથી દુશ્મન ડરતો રહે.
  
  
  
• દુશ્મનોની પ્રવૃત્તિઓ પર નજર રાખવા માટે જાસૂસોનો ઉપયોગ કરો. દુશ્મન પર વિજય મેળવવા માટે પહેલા વ્યૂહરચના બનાવવી જરૂરી છે. વ્યૂહરચના ગુપ્ત રાખો અને સમય આવે ત્યારે તેનો ઉપયોગ કરો.
  
  
  
• દુશ્મન પર વિજય મેળવવા માટે ધીરજ જરૂરી છે. ઉતાવળમાં કોઈ નિર્ણય ન લો. મિત્રોની મદદ લો. સાચા મિત્રો દુશ્મનો પર વિજય મેળવવામાં મદદ કરી શકે છે.
  
  
  
• શત્રુની નબળાઈ જાણો અને તેનો ઉપયોગ વ્યૂહરચનામાં કરો. જો દુશ્મન હાર સ્વીકારે અને માફી માંગે તો તેને માફ કરી દેવો જોઈએ.
  
  
  
• ચાણક્યના મતે શત્રુ વધે ત્યારે ગભરાવું ન જોઈએ પરંતુ તેને શીખવાની તક સમજવી જોઈએ. દુશ્મનો પ્રતિકૂળ સંજોગોને તરફેણમાં ફેરવવાનું કૌશલ્ય શીખવે છે.
  
  
  
• સફળતામાં ક્યારેય એટલા ડૂબેલા ન રહો કે દુશ્મન કે હરીફને ખૂબ જ નબળા સમજવા લાગો. ધ્યાન રાખો કે દુશ્મન પાસે પણ અનેક પ્રકારની માહિતી હશે. માટે શત્રુને ક્યારેય નબળા ન સમજો.
  
  
  
• ચાણક્યએ કહ્યું કે ધ્યેય પ્રાપ્ત કરવા માટે ઘણી તૈયારી કરવી પડશે અને કોઈ પણ સંજોગોમાં આવા લક્ષ્યને હાંસલ કરવામાં વધુ સમય લાગશે. આ માટે જાતને માનસિક અને શારીરિક રીતે તૈયાર કરવી પડશે.