છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓથી ગ્રામીણ ભારતમાં મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી યોજના હેઠળ કામ મેળવવા માંગતા લોકોની સંખ્યામાં સતત વધારો થઈ રહ્યો હતો, પરંતુ માર્ચ મહિનામાં તેમાં તીવ્ર ઘટાડો જોવા મળ્યો.જે સારા સંકેત દર્શાવે છે. તાજેતરના સરકારી આંકડા અનુસાર, માર્ચમાં ૧૮૬.૪ મિલિયન પરિવારોએ મનરેગા હેઠળ કામ માંગ્યું હતું, જે ફેબ્રુઆરી કરતા લગભગ ૧૪.૫ ટકા ઓછું છે. જાન્યુઆરીમાં આ સંખ્યા 224.9 મિલિયન, ફેબ્રુઆરીમાં 217.9 મિલિયન અને ડિસેમ્બરમાં 215.7 મિલિયન હતી. એક વરિષ્ઠ સરકારી અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે નવેમ્બર અને ફેબ્રુઆરી વચ્ચે મનરેગાની માંગમાં વધારો મોટે ભાગે મોસમી કારણોસર થયો હતો. હવે કૃષિ અને બિન-કૃષિ ક્ષેત્રોમાં કામ વધ્યું હોવાથી, લોકો મનરેગા તરફ ઓછા વળ્યા છે. આ પરિવર્તન દર્શાવે છે કે ગામડાઓમાં હવે રોજગારના અન્ય વિકલ્પો ઉભરી રહ્યા છે.

રસપ્રદ વાત એ છે કે દેશની અર્થવ્યવસ્થામાં પણ આ પરિવર્તન જોવા મળી રહ્યું છે. ઓક્ટોબર-ડિસેમ્બર 2024 (કયુ3 એફવાય 25) માં જીડીપી વૃદ્ધિ 6.2 ટકા રહી, જે પાછલા ક્વાર્ટરમાં 5.6 ટકા કરતા વધુ સારી હતી. આ વૃદ્ધિમાં ગ્રામીણ વપરાશ અને સરકારી ખર્ચનો નોંધપાત્ર ફાળો હતો. કૃષિ ક્ષેત્રે પણ ૫.૬ ટકાની મજબૂતાઈ દર્શાવી હતી, જે ગયા વર્ષ કરતાં ઘણી સારી છે.

બજેટ તો એ જ છે, પણ ખર્ચ વધારે છે!

નાણાકીય વર્ષ 26 ના બજેટમાં મનરેગા માટે 86,000 કરોડ રૂપિયાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે, જે ગયા વર્ષ જેટલી જ છે. પરંતુ નાણાકીય વર્ષ 24 માં, વાસ્તવિક ખર્ચ શરૂઆતમાં માત્ર 60,000 કરોડ અંદાજવામાં આવ્યો હતો જ્યારે તે 1.06 લાખ કરોડ સુધી પહોંચી ગયો. આ દર્શાવે છે કે ગયા વર્ષે ગ્રામીણ ભારતમાં બેરોજગારીનો દર ઊંચો હતો, ખાસ કરીને અનિયમિત વરસાદને કારણે આ સ્થિતિ હતી . સરકાર આ વર્ષે સારા ચોમાસા અને સરકારી ખર્ચમાં વધારો કરીને ગ્રામીણ અર્થતંત્રને મજબૂત બનાવવાની યોજના ધરાવે છે. ભારતીય હવામાન વિભાગે આ વખતે સામાન્ય કરતાં વધુ વરસાદની આગાહી કરી છે, જે ખેતી અને રોજગાર બંનેને રાહત આપી શકે છે.

મનરેગા શું છે?

મનરેગા એ ભારત સરકારની એક મહત્વાકાંક્ષી યોજના છે જે ગ્રામીણ ગરીબ પરિવારોને વર્ષમાં ઓછામાં ઓછા 100 દિવસની રોજગારીની ખાતરી આપે છે. અહીં ઉપલબ્ધ કામ મોટે ભાગે અકુશળ મજૂરીનું છે, જેમ કે રસ્તાઓનું બાંધકામ, પાણી સંરક્ષણ, વૃક્ષારોપણ વગેરે. જ્યારે ગામડાઓમાં કૃષિ, મજૂરી અથવા અસંગઠિત ક્ષેત્રોમાં રોજગારની અછત હોય છે ત્યારે આ યોજનાની માંગ વધે છે. તેથી, મનરેગાને ઘણીવાર "ગ્રામીણ તકલીફનું થર્મોમીટર" કહેવામાં આવે છે. જ્યારે પરિસ્થિતિ ખરાબ હોય છે, ત્યારે લોકો મોટી સંખ્યામાં આ યોજના તરફ વળે છે. પરંતુ હવે, આ ઘટતી માંગનો અર્થ એ છે કે કદાચ ગામડાઓમાં વસ્તુઓ ધીમે ધીમે પાટા પર આવી રહી છે.