લોકોનું શ્રેષ્ઠ પુસ્તક તેમના શિક્ષક છે” તમે બધાએ આ વિધાન વાંચ્યું જ હશે. શિક્ષક આપણને પુસ્તકીયું જ્ઞાન તો આપે જ છે પરંતુ જીવનમાં એકતા અને દરેક અસ્તિત્વ સાથે ઓળખાણ પ્રાપ્ત કરવામાં પણ મદદ કરે છે. જ્યારે પણ સમાજમાં શિક્ષકોની વાત કરવામાં આવે છે ત્યારે સાવિત્રીબાઈ ફુલેનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છે. સમાજમાં શિક્ષણના માર્ગને ઉજાગર કરતા, તેમણે પોતે લોકોને શીખવવાનું શરૂ કર્યું અને ભારતની પ્રથમ મહિલા શિક્ષક પણ બની. પરંતુ તેમની સાથે એક અન્ય નામ પણ સામેલ છે જેનું નામ છે ફાતિમા શેખ. તે દેશની પ્રથમ મુસ્લિમ મહિલા શિક્ષિકા હતી. તેમણે સાવિત્રીબાઈ ફુલે સાથે નજીકથી કામ કર્યું અને દલિત અને મુસ્લિમ મહિલાઓ અને બાળકોને શિક્ષિત કરવાનું શરૂ કર્યું. એટલું જ નહીં, તેમણે 1848માં છોકરીઓ માટે દેશની પ્રથમ શાળાની પણ સ્થાપના કરી.

ફાતિમા શેખનો જન્મ 9 જાન્યુઆરી 1831ના રોજ પુણેમાં એક મુસ્લિમ પરિવારમાં થયો હતો. તેમના ભાઈનું નામ ઉસ્માન શેખ હતું, જેઓ જ્યોતિબા ફૂલેના મિત્ર હતા. ફાતિમા શેખ અને તેના ભાઈ બંનેને નીચલી જાતિના લોકોને શિક્ષિત કરવા બદલ સમાજમાંથી બહાર ફેંકી દેવામાં આવ્યા હતા. જે બાદ બંને ભાઈ-બહેન સાવિત્રીબાઈ ફુલેને મળ્યા. તેમની સાથે ફાતિમા શેખે દલિત અને મુસ્લિમ મહિલાઓ અને બાળકોને ભણાવવાનું શરૂ કર્યું.

ફાતિમા શેખે અહમદનગરની એક મિશનરી સ્કૂલમાં શિક્ષકોની તાલીમ પણ લીધી હતી. આ પછી તે અને સાવિત્રીબાઈ બંને લોકોની વચ્ચે જતા અને મહિલાઓ અને બાળકોને ભણવા માટે પ્રેરિત કરતા. આ દરમિયાન ઘણા લોકો તેમનો વિરોધ કરી રહ્યા હતા, પરંતુ મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવા છતાં બંનેએ પ્રચાર ચાલુ રાખ્યો હતો. 1856માં જ્યારે સાવિત્રીબાઈ બીમાર પડી ત્યારે તેઓ થોડા દિવસો માટે તેમના પિતાના ઘરે ગયા હતા. તે સમયે ફાતિમા શેખ એકલા જ તમામ હિસાબો જોતી હતી.

એવા સમયે જ્યારે અમારી પાસે સંસાધનોની અછત હતી, ફાતિમા શેખે મુસ્લિમ મહિલાઓના શિક્ષણ માટે પોતાનો અવાજ ઉઠાવ્યો. જોકે આ બધું કરવું સહેલું નહોતું પણ ફાતિમા શેખે કરી બતાવ્યું. ફાતિમા શેખ ઘરે-ઘરે જઈને દલિત અને મુસ્લિમ મહિલાઓને સ્વદેશી પુસ્તકાલયમાં અભ્યાસ કરવાનું આમંત્રણ આપતી હતી. આ સમય દરમિયાન તેમને ઘણા પ્રભાવશાળી વર્ગોના ભારે પ્રતિકારનો પણ સામનો કરવો પડ્યો હતો. પરંતુ પોતાની વાત પર અડગ રહેતા ફાતિમા શેખે ક્યારેય હાર માની નહીં.