ભારતનું સંરક્ષણ ક્ષેત્ર હવે વિશ્વમાં પ્રખ્યાત થઈ ગયું છે. દેશ હવે હથિયારોની નિકાસમાં ઝડપથી આગળ વધી રહ્યો છે. ભારત હવે આયાત કરતાં નિકાસ પર વધુ ભાર આપી રહ્યું છે. દેશે વર્ષ 2023-24માં અન્ય દેશોને 21 હજાર કરોડ રૂપિયાથી વધુના શસ્ત્રો વેચ્યા છે. ખાસ વાત એ છે કે થોડા વર્ષો પહેલા સુધી ભારત અમેરિકા અને ફ્રાન્સ પાસેથી મોટા પ્રમાણમાં હથિયાર લેતું હતું પરંતુ હવે ભારત આ બંને દેશોને સંરક્ષણ સામગ્રીની નિકાસ કરી રહ્યું છે, જે એક મોટી વાત છે.

આર્મેનિયા સૌથી મોટો ખરીદનાર

બીજી તરફ આર્મેનિયા સૌથી મોટા ખરીદદાર તરીકે ઉભરી આવ્યું છે. અઝરબૈજાન સાથેના સંઘર્ષ બાદથી આર્મેનિયાએ મોટાભાગે ભારત પાસેથી શસ્ત્રો ખરીદ્યા છે. આર્મેનિયાએ ભારત પાસેથી આકાશ એર ડિફેન્સ મિસાઈલ સિસ્ટમ, પિનાકા મલ્ટી-લોન્ચ રોકેટ સિસ્ટમ અને 155 એમએમ આર્ટિલરી ગન જેવી 'ઓફ-ધ-શેલ્ફ' હથિયાર સિસ્ટમ ખરીદી છે.

આ હથિયારોની સૌથી વધુ માંગ

ભારત સરકાર અને ખાનગી ક્ષેત્રની કંપનીઓ લગભગ 100 દેશોમાં મોટા પ્રમાણમાં શસ્ત્રો, દારૂગોળો અને ફ્યુઝની નિકાસ કરી રહી છે.

 બ્રહ્મોસ સુપરસોનિક ક્રુઝ મિસાઈલ

 ડોર્નિયર-228 એરક્રાફ્ટ

 આર્ટિલરી બંદૂક

 રડાર

 આકાશ મિસાઇલ

 પિનાકા રોકેટ અને સશસ્ત્ર વાહન

આ ટોચના ત્રણ ખરીદદારો

ભારત એરક્રાફ્ટ અને હેલિકોપ્ટર માટે પાંખો અને અન્ય ભાગો સહિત ભાગોનું સોર્સિંગ કરી રહ્યું છે. હૈદરાબાદમાં ટાટા બોઈંગ એરોસ્પેસ એન્ટરપ્રાઈઝ અપાચે એટેક હેલિકોપ્ટર માટે બોડી અને પાર્ટ્સ બનાવી રહી છે. તેના બદલામાં ફ્રાન્સ ઘણાં સોફ્ટવેર અને ઈલેક્ટ્રોનિક સાધનોની આયાત કરી રહ્યું છે.

યુએસ, ફ્રાન્સ અને આર્મેનિયા ભારતીય સંરક્ષણ નિકાસના ટોચના ત્રણ ખરીદદારો

આર્મેનિયા, તેના ભાગ માટે છેલ્લાં ચાર વર્ષથી મિસાઇલો, આર્ટિલરી ગન, રોકેટ સિસ્ટમ્સ, હથિયાર-શોધ રડાર, બુલેટ-પ્રૂફ વેસ્ટ્સ અને નાઇટ-વિઝન ઇક્વિપમેન્ટ્સ તેમજ વિવિધ પ્રકારના દારૂગોળો જેવા 'તૈયાર ઉત્પાદનો' આયાત કરવામાં વિતાવ્યા છે. આર્ટિલરીએ ભારત સાથે શેલની આયાત માટે ઘણા સોદા કર્યા છે. આમાંના કેટલાક સોદા નાગોર્નો-કારાબાખ પર અઝરબૈજાન સાથે આર્મેનિયાના સંઘર્ષ દરમિયાન પણ કરવામાં આવ્યા હતા, જે તુર્કી અને પાકિસ્તાન સાથે ગાઢ સંબંધો ધરાવે છે.

આર્મેનિયા 'આકાશ'નો પ્રથમ ગ્રાહક બન્યો

આર્મેનિયા સ્વદેશી રીતે વિકસિત આકાશ એર ડિફેન્સ મિસાઇલનું પ્રથમ વિદેશી ગ્રાહક બન્યું છે, જેની ઇન્ટરસેપ્શન રેન્જ 25 કિમી છે, જ્યારે બ્રાઝિલે પણ રસ દાખવ્યો છે.

અગાઉ, ભારતે જાન્યુઆરી 2022માં ફિલિપાઈન્સમાં ત્રણ બ્રહ્મોસ એન્ટી-શિપ કોસ્ટલ મિસાઈલ બેટરીની નિકાસ માટે રૂ. 3100 કરોડ (375 મિલિયન ડોલર) કરતાં વધુના સોદા પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે. હવે અન્ય ASEAN દેશો તેમજ કેટલાક ગલ્ફ દેશો ભારત દ્વારા રશિયા સાથે મળીને વિકસિત પ્રિસિઝન-સ્ટ્રાઈક મિસાઈલો મેળવવામાં રસ દાખવી રહ્યા છે.