મ્યાનમારમાં થોડા સમય પહેલા આવેલા 7.7 ની તીવ્રતાના ઘાતક ભૂકંપ સહિત - એશિયામાં આવેલા વિનાશક ભૂકંપની શ્રેણીએ ભારતમાં હિમાલયનો ભૂકંપ આવવાની ચેતવણીઓ ફરીથી આપી છે. નિષ્ણાતો કહે છે કે તે ક્યારે આવશે તે કહેવું વહેલું છે પરંતુ આવશે એ નક્કી છે. કેમકે દર 100 વર્ષે આવા ભૂકંપ આવતા રહે છે. અને જો 8ની તીવ્રતાથી વધુનો ભૂકંપ આવે તો 30 કરોડ લોકોને અસર થાય તેમાં બેમત નથી. દિલ્હી જેવા મુખ્ય શહેરો નાજુક ટેક્ટોનિક ફોલ્ટ લાઇનની ઉપર આવેલા છે. આટલા જાણીતા જોખમો હોવા છતાં, ભારતની તૈયારી ખતરનાક રીતે અપૂરતી છે, જેના કારણે જીવન, આજીવિકા અને રાષ્ટ્રીય માળખાકીય સુવિધાઓ જોખમમાં મુકાઈ ગઈ છે.

થોડા સમય પહેલા મ્યાનમાર ૭.૭ ની તીવ્રતાના ભૂકંપથી હચમચી ગયું હતું જેમાં ઓછામાં ઓછા ૨,૭૧૯ લોકો માર્યા ગયા હતા, જેમાં પડોશી થાઇલેન્ડમાં ૧૭ વધુ લોકો માર્યા ગયા હતા અને સમગ્ર પ્રદેશમાં ૪,૫૦૦ થી વધુ ઘાયલ થયા હતા. નિષ્ણાતોના મતે, બહાર નીકળેલી ઊર્જા ૩૦૦ થી વધુ અણુ બોમ્બ જેટલી હતી. ઇન્વા પુલ તૂટી પડ્યો, ઇમારતો તૂટી પડી અને પરિવારો જીવતા દટાઈ ગયા.આ ભૂકંપ સાગાઈંગ લાઇન પર સ્ટ્રાઈક-સ્લિપ ફોલ્ટને કારણે થયો હતો - જે પૃથ્વીના બદલાતા પ્રકોપની ક્રૂર યાદ અપાવે છે.

ભારત દર સદીમાં તિબેટના દક્ષિણ કિનારે 2 મીટર નીચે સરકે છે

એક પ્રખ્યાત અમેરિકન ભૂ-ભૌતિકશાસ્ત્રી રોજર બિલહામે એકમુલાકાતમાં સમજાવ્યું હતું કે ભારત દર સદીમાં તિબેટના દક્ષિણ કિનારે 2 મીટર નીચે સરકે છે"દુર્ભાગ્યવશ, તેનો ઉત્તરીય કિનારો સરળતાથી સરકતો નથી પરંતુ સેંકડો વર્ષોથી (ઘર્ષણ દ્વારા) લટકેલો રહે છે અને જ્યારે આ ઘર્ષણને દૂર કરવામાં આવે છે ત્યારે તે મિનિટોમાં પકડાય છે. સ્લિપ ઇવેન્ટ્સ, જેને આપણે ભૂકંપ કહીએ છીએ, તે આ ગતિનું અનિવાર્ય અને અનિવાર્ય પરિણામ છે. બિલહામ કહે છે કે 8 ની તીવ્રતાથી વધુના ભૂકંપ દર થોડા સો વર્ષે હિમાલયમાં આવે છે. પરંતુ છેલ્લા 70 વર્ષોથી હિમાલયના ચાપમાં વધતા દબાણને મુક્ત કરવા માટે પૂરતો મોટો ભૂકંપ આવ્યો નથી. "તેઓ થવા જ જોઈએ. તે 'શક્યતઃ' ની વાત નથી.

ભારતનો અડધો અડધ ભાગ ભૂકંપ માટે સંવેદનશીલ

ભારતનો અડધો ભાગ - આશરે 59% - ભૂકંપ માટે સંવેદનશીલ છે. હિમાચલ પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ, બિહાર અને સમગ્ર ઉત્તરપૂર્વ જેવા રાજ્યો ઉચ્ચ જોખમી ક્ષેત્રમાં આવે છે. અને તે ફક્ત દૂરના શહેરો જ નથી. દિલ્હી, મુંબઈ અને કોલકાતા બધા ખતરનાક ફોલ્ટ લાઇન પર બનેલા છે. દિલ્હી સિસ્મિક ઝોન IV માં આવેલું છે, જે દિલ્હી-હરદ્વાર રીજ નીચે છે - જે અરવલ્લી પર્વતોનું વિસ્તરણ છે. તાજેતરમાં 4.0 ની તીવ્રતાના ભૂકંપે રાજધાની અને નજીકના રાજ્યોને હચમચાવી નાખ્યા, જેનાથી ચિંતાનો માહોલ સર્જાયો.

ભારતમાં બનતી ઇમારતો ઘણીવાર ભૂકંપ કરતાં વધુ ઘાતક

ભારતમાં બનતી ઇમારતો ઘણીવાર ભૂકંપ કરતાં વધુ ઘાતક હોય છે. ભૂકંપ-પ્રતિરોધક બાંધકામ કોડ અસ્તિત્વમાં છે - પરંતુ નિયમિતપણે અવગણવામાં આવે છે. બિલ્ડરો ખૂણા કાપી નાખે છે, નિયમો લાગુ કરવામાં આવતા નથી, અને પરિણામ શહેરી બોમ્બ જેવું લાગે છે.હોસ્પિટલો, શાળાઓ, પાવર પ્લાન્ટ - ઘણા ભૂકંપથી બચવા માટે રચાયેલ નથી. જ્યારે ધરતી ધ્રુજે છે, ત્યારે તે સૌથી પહેલા પડશે.2001 માં ભુજમાં આવેલા ભૂકંપમાં ગુજરાતને લગભગ $10 બિલિયનનું નુકસાન થયું હતું. 2015 માં નેપાળમાં આવેલા ભૂકંપે, જેણે ઉત્તર ભારતના કેટલાક ભાગોને પણ તબાહ કરી દીધા હતા, તેના કારણે $7 બિલિયનનું નુકસાન થયું હતું. છતાં હજુ સુધી કોઈ પાઠ શીખવામાં આવ્યા નથી.

વિદેશમાંથી પાઠ લેવાની જરૂર

ભારતથી વિપરીત, જાપાન અને ચિલી જેવા દેશો - જેમને સમાન ભૂકંપના ભયનો સામનો કરવો પડે છે - તેમણે દૃઢતાથી પ્રતિક્રિયા આપી છે. તેઓએ કડક બિલ્ડિંગ કોડ્સ લાગુ કર્યા છે, ઝડપી-પ્રતિક્રિયા પ્રણાલીઓ વિકસાવી છે, અને સમુદાય તૈયારીમાં રોકાણ કર્યું છે. તેમના શહેરો ભૂકંપથી મુક્ત નથી, પરંતુ તેઓ તેમાંથી બચી જાય છે.બીજી બાજુ, ભારત ઘણીવાર ધૂળ શાંત થયા પછી આત્મસંતુષ્ટ થઈ જાય છે.

ભારતમાં જ્ઞાનનો અભાવ નથી. તેમાં કાર્યવાહીનો અભાવ છે. બ્યુરો ઓફ ઇન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ્સ (BIS) પાસે ભૂકંપ-પ્રતિરોધક કોડ છે - પરંતુ તેમની ઘણીવાર અવગણના કરવામાં આવે છે. આ કોડનું ઉલ્લંઘન કરનારા બિલ્ડરોને કડક કાનૂની પરિણામોનો સામનો કરવો પડશે.