જૈવવિવિધતા માટે ભારત 17 સૌથી ધનિક દેશોમાંનો એક છે. પર્યાવરણના રક્ષણ માટે ભારતે 1994માં સંયુક્ત રાષ્ટ્રના જૈવવિવિધતા સંમેલનનો સ્વીકાર કર્યો. તેમજ વિશ્વની 7 થી 8 ટકા પ્રજાતિઓ ભારતમાં જોવા મળે છે.

ભારત સરકારે અદ્યતન જૈવવિવિધતા એક્શન પ્લાન બહાર પાડ્યો છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય 2030 સુધીમાં તેના 30 ટકા પાર્થિવ, અંતર્દેશીય પાણી, દરિયાકાંઠાના અને દરિયાઈ વિસ્તારોને સુરક્ષિત કરવાનો છે. સરકારનું આ પગલું વૈશ્વિક જૈવવિવિધતાના લક્ષ્યોને અનુરૂપ છે. આ રાષ્ટ્રીય જૈવવિવિધતા વ્યૂહરચના અને કાર્ય યોજના, કેલી, કોલંબિયામાં 16મી યુએન જૈવવિવિધતા પરિષદમાં રજૂ કરવામાં આવી છે, જેમાં 23 રાષ્ટ્રીય લક્ષ્યોનો સમાવેશ થાય છે. આ લક્ષ્યો 2022 માં કેનેડામાં યોજાનારી 15મી યુએન બાયોડાયવર્સિટી કોન્ફરન્સમાં અપનાવવામાં આવેલા કુનમિંગ-મોન્ટ્રીયલ ગ્લોબલ બાયોડાયવર્સિટી ફ્રેમવર્કને અનુરૂપ છે.

ભારત જૈવ સુરક્ષાને આપશે મહત્વ 

ભારતે 2017-18 થી 2021-22 સુધી જૈવવિવિધતાના સંરક્ષણ, સંરક્ષણ અને પુનઃસંગ્રહ પર અંદાજે રૂ. 32,200 કરોડ ખર્ચ્યા છે. તેમજ આગામી વર્ષોમાં ભારતે દર વર્ષે રૂ. 81,664.88 કરોડ ખર્ચવાનું લક્ષ્ય રાખ્યું છે. ભારત 2030 સુધીમાં તેના 30 ટકા લેન્ડસ્કેપને સંરક્ષિત વિસ્તારો અને અન્ય અસરકારક વિસ્તાર-આધારિત સંરક્ષણ પગલાં હેઠળ લાવવાનું લક્ષ્ય રાખે છે, જે વૈશ્વિક સ્તરે જૈવવિવિધતા સંરક્ષણ પ્રયાસોમાં નોંધપાત્ર યોગદાન હશે.

શું છે યોજના?

ભારતે તેના જૈવવિવિધતા લક્ષ્યોને ત્રણ મુખ્ય ક્ષેત્રોમાં વિભાજિત કર્યા છે, જેમાં પ્રથમ ક્ષેત્ર જૈવવિવિધતા માટેના જોખમોને ઘટાડવાનો છે. આમાં જમીન અને દરિયાઈ વપરાશમાં ફેરફાર, પ્રદૂષણ, પ્રજાતિઓનું વધુ પડતું શોષણ, આબોહવા પરિવર્તન અને એલિયન આક્રમક પ્રજાતિઓનો સમાવેશ થાય છે. બીજા ક્ષેત્રનો ઉદ્દેશ્ય ટકાઉ ઉપયોગ અને લાભોની વહેંચણી દ્વારા લોકોની જરૂરિયાતો પૂરી કરવાનો છે, જે ગ્રામીણ સમુદાયોની આજીવિકા સુધારવા માટે કૃષિ, પશુપાલન, મત્સ્યોદ્યોગ અને વન વ્યવસ્થાપન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.

જ્યારે ત્રીજો ક્ષેત્ર વિકાસ લક્ષ્યોમાં જૈવવિવિધતાને સમાવિષ્ટ કરવા સહિત તેના અમલીકરણ માટે સાધનો અને ઉકેલોને એકત્ર કરવાનો છે. તેમાં ટકાઉ ઉત્પાદન અને વપરાશને પ્રોત્સાહન આપવા, સંસાધનોને એકત્ર કરવા અને સમાવિષ્ટ આયોજનને પ્રોત્સાહિત કરવાનો પણ સમાવેશ થાય છે.